چگونه نقد کمیک بنویسیم

کمیک رسانه‌ای با قدمت طولانی است. قدمتی حتی بیشتر از خط، زیرا می‌توان ادعا کرد که کمیک یا تصاویر متوالی که حاوی روایت تصویری هستند اولین بار توسط انسان‌های غار نشین اختراع شدند. بعدها توسط مصریان که خطر تصویری هیروگلیف را توسعه دادند شکل گرفته و در اوایل قرن بیست میلادی به عنوان رسانه‌ای تاثیرگذار شناخته شدند. امروزه کمیک‌ها را به عنوان یکی از عناصر مهم در جریان چرخه صنعت فرهنگی و همچنین یکی از کتاب‌های حوزه ادبیات می‌شناسند.

نوشتن و نقد کردن کمیک بسیار مشابه با نقد کتاب است. تنها تفاوت در آن است که در کمیک از تصاویر برای بیان موضوعات استفاده می‌شود ولی در کتاب متن این کار را انجام می‌دهد. پس در ابتدا برای نقد یک کمیک باید بتوانید کتاب نقد کنید و بعد از آن به سراغ یادگیری نوشتن نقد برای کمیک بیایید. در متن زیر توصیه‌های کاربردی در رابطه با چگونگی نقد کمیک به شما خواهیم داد.

کمیک چیست

کمیک به مجموعه داستان‌های مصوری گفته می‌شود که به صورت متوالی کنار هم قرار گرفته باشند. این تصاویر با ارائه دیالوگ‌‌هایی در قالب ابر یا بالون به روایت داستان می‌پردازد. داستان‌های مصور به چندین گونه تقسیم می‌شود:

کمیک‌های غربی
مانگا‌های ژاپنی
مانهواهای کره‌ای
مانهای چینی
پی‌نمای ایرانی

مرزنشینی کمیک در ایران

کمیک یکی از رسانه‌های جذاب در جهان و البته مغفول مانده در کشور ایران است. رسانه‌ای که ارتباط مستقیمی با حوزه کودک و نوجوان دارد و تجارب موجود در جهان نیز نشان داده است که تا چه اندازه ظرفیت برای این صنعت می‌تواند وجود داشته باشد. در برنامه گفت‌و‌گو محوری که در خدمت دوستان اندیشکده ژرفا بودیم درباره کمیک آن‌ هم در ایران صحبت کردیم. صحبتی که بهانه آن نقد کمیک مرز بود.

کمیک مرز که توسط انتشارات پی‌نما به چاپ رسیده‌ است در کنار کمیک ایلیا محصول شرکت کمیکا می‌تواند نمونه‌ خوبی برای آن باشند که نشان دهیم، کمیک در ایران می‌تواند تبدیل به صنعت بزرگی شود. صنعتی که در جهان درس‌های خود را به خوبی پاس کرده است. می‌توانید گفت‌وگو من با دوستان اندیشکده ژرفا را در آپارات این اندیشکده ببینید.

برای تماشای گفت‌و‌گو کلیک نمایید.

چه شد که کتاب نخواندیم؟

بخشی از یادداشت من درباره صنعت چاپ و نشر در حوزه کودک و نوجوان که این روزها حال خوشی ندارد. چرا که فرزندان ما و نسل‌های آینده این کشور در حال حاضر نه تنها با کتاب همراه نیستند بلکه از آن فرار نیز می‌کنند. همه این اتفاقات نیز به این خاطر است که سرانه مطالعه کتاب و مشتقات آن به خصوص کمیک و کتاب‌های مصور جایگاهی در سبد فرهنگی خانوار ایرانی ندارند. سبدی که این روزها حتی در بودنش نیز شک و شبهه وجود دارد.

"سرانه مطالعه برای هر جامعه ای اهمیت دارد، زیرا نشان دهنده آن است که مردم در یک جامعه به چه میزان از وقت خود را صرف یادگیری و آگاهی می‌کنند. متاسفانه سرانه مطالعه در کشور ما بسیار پایین‌تر از سایر کشورهای توسعه یافته است. به گونه‌ای که طبق آمار مرکز آمار ایران سرانه مطالعه ایرانیان بالای 15 سال در سال 1399 تنها 16 دقیقه در روز است.

عدد بسیار پایینی که با محاسبه‌ای ساده می‌توان فهمید که تا چه اندازه ما ایرانیان کتاب نخوان هستیم. اما مشکل از کجاست؟ مشکل از عدم فرهنگ‌سازی کتاب خوانی در سنین پایه است. آمار 16 دقیقه در روز مطالعه برای افراد بالای 15 سال است و می‌توان گفت این آمار در سنین پایین‌تر شاد کمی کمتر یا بیشتر باشد. این درحالی است که این آمار برای سنین پایه باید چندیدن برابر باشد."

-ماهنامه فرهنگی سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق (ع)-

کمیک‌ها و استفاده ابزاری از خدایان اسکاندیناوی

خدایان و قهرمانان اساطیری دنیای باستان همچون شخصیت کمیک ثور برای خالقان دنیای کمیک جذابیت بالایی دارند. قهرمانان افسانه‌ای که در اساطیر تمدن‌هایی همچون اسکاندیناوی، یونان، مصر، چین و بین النهرین نمونه‌های بسیاری از آنان را می‌توان مشاهده کرد.

چرایی استفاده از این شخصیت‌های افسانه‌ای و اسطوره‌ای را می‌توان در علاقه نویسندگان غربی به بازنمایی قهرمان‌های گذشته در قالب قهرمانان جدید دانست. زیرا این شخصیت‌ها شالوده اصلی خود را به عنوان الگویی برای نسل جوان داشته و توانایی آن را دارند که در قالب قهرمان‌های دنیای مدرن دوباره باز تعریف شوند.

اسطوره‌های حوزه اسکاندیناوی اما به واسطه ارتباط تنگاتنگی که با ملت‌های جنگجویی همچون وایکینگ‌ها داشته‌اند بیشتر از باقی اساطیر مورد علاقه نویسندگان آثار سرگرمی بوده‌اند. افسانه‌هایی که در آن قهرمان‌هایی با قدرت‌های فرا بشری و جنگجویانی با قدرت‌های خارق العاده حضور دارند.

سریال‌هایی همچون وایکینگ‌ها، انیمه Vinland Saga و حضور شخصیت‌هایی مثل ثور در سری کمیک‌های مارول از این دست بازنمایی افسانه‌ها و اسطوره‌های حوزه اسکاندیناوی هستند. داستان‌ها و شخصیت‌هایی که می‌توانند الگوی جذابی برای ارائه مفاهیم بسیاری در بین مخاطبان این مدل محتواهای سرگرمی باشند.

ادامه در مجله کمیکا

نقد سریال The Falcon and the Winter Soldier

مارول پس از اتمام سری‌ فیلم‌های انتقام جویان در فاز بعدی دنیای سینمایی خود به سراغ آن رفته تا دنیای قهرمانانه خود را دوباره سر و شکل دهد. سریال شش قسمتی فالکون و سرباز زمستان در کنار سریال وانداویژن نمونه‌ای از این دست تلاش‌هاست. سریالی که بیشتر از آنکه بخواهد درونمایه قهرمانی داشته باشد می‌خواهد درباره سیاست حرف بزند.

سیاست نقش پررنگی در سریال فالکون و سرباز زمستان دارد، نمونه خوب آن نیز سخنرانی پایانی کاپیتان آمریکا جدید یا همان فالکون سابق در مقابل سیاست مردان است. سخنانی که مشخص است مارول بیشتر از آنکه به دنبال ساختن یک سریال خوش ساخت ابرقهرمانی باشد به دنبال لاپوشانی سیاست‌های جهانی و سرپوش گذاشتن بر تبعیض نژادی است.

مارول در سوی دیگر داستان فالکون و سرباز زمستان نیز به دنبال آن است که کاپیتان آمریکای جدید را معرفی کند. در واقع بیراه نیست که بگویم تنها دلیل ساخته شدن این سریال آن است که ما متوجه شویم بعد از استیو راجرز قرار است سم ویلسون سکاندار قهرمانان آمریکای جدید باشد.

ادامه در مجله کمیکا

ضربه فنی کمیک‌های آمریکایی توسط مانگاهای ژاپنی

آمریکایی‌ها شاید فکر نمی‌کردند که روزی کمیک ژاپنی بیشترین میزان فروش کمیک را در بازاری که خود خلق کردند از آن خود کنند. بازاری که بیش از 50 درصد آن به کمیک‌های ژاپنی یا به اصطلاح مانگاها تعلق دارد. بازاری چند میلیارد دلاری که چرخه صنعت کمیک را به گردش در می‌آورد.

مانگا همان کمیک ژاپنی است، منتهی تفاوت سبکی در نحوه تصویرگری و روایت‌گری دارد. البته اصطلاح مانگا به کمیک‌های مدرن ژاپنی اطلاق می‌شود که تاریخچه آن به بعد از جنگ جهانی دوم باز می‌گردد. در مقالات پیشین اشاره شد که آمریکایی‌ها با خلق کاراکترهایی همچون کاپیتان آمریکا در تلاش بودند تا سربازان حاضر در میدان نبرد را به این ابزار رسانه‌ای مجهز کنند.

کمیک ابزاری بود که به واسطه آن سربازان آمریکایی نه تنها در میدان نبرد سرگرم می‌شدند بلکه می‌توانستند فرهنگ آمریکایی را نیز به کشورهایی که در آن حضور داشتند انتقال دهند. کمیک نیز به وسیله سربازانی که بعد از شکست ژاپن وارد این کشور شدند به مردم ژاپن ارائه شد.

ژاپنی‌ها به دلیل آن که پیش از واقعه با این مدل تصویرگری و قصه‌گویی آشناییت داشتند از این محصول آمریکایی استقبال کردند. استقبالی که در دهه 50 میلادی صورت گرفت و سپس ژاپنی‌ها خود با توسعه این سبک توانستند کمیک ژاپنی تولید از آمریکایی‌ها پیشی بگیرند.

من ابرقهرمانم نه قهرمان | نگاهی به روند خلق ابرقهرمان‌های دنیای کمیک

استن لی یکی از مشهورترین خالقان شخصیت‌های ابرقهرمان در دنیای کمیک طی مصاحبه‌ای ویدئویی در جواب به این پرسش که کدام یک از شخصیت‌های دنیای کمیک قوی‌تر است، گفت:”معلومه کی از همه قوی‌تره، اونی که نویسنده بخواد.” جمله بالا شاید در نگاه اول تنها یک حرف ساده از نویسنده‌ای پرسابقه باشد، اما نگاهی دقیق‌تر به این جمله ما را با این نکته حیاتی مواجه می‌کند که قهرمان‌های عصر جدید همگی ساخته ذهن نویسندگانی همچون استن لی هستند.

قهرمان‌ها و ابرقهرمان‌هایی که صنعت چند میلیارد دلاری دنیای سرگرمی را به گردش در می‌آورند. اما به راستی قهرمان، همان چهره‌ای است که این خالقان سرگرمی آن را به ما نمایش می‌دهند؟

واندر وومن قهرمانی فمینیسم یا فمینیسمی قهرمان

واندر وومن یا پرنسس دایانا نام یکی از ابرقهرمانان خیالی دنیای کمیک است که در سال 1941 و توسط ویلیام مولتن مارستون خلق گردید. این شخصیت را می‌توان نمادی از مفهوم فمینیسم در ساختار رسانه‌ای کشور آمریکا دانست. کاراکتری دارای قدرت‌های فرا‌انسانی و همچنین زیبایی خیره کننده‌ای که در دهه 40 و 50 آمریکا به عنوان تصویری از زن قدرتمند امروزی به نمایش در‌آمد.

زنی که نه تنها قدرت برابری با مردان را دارد بلکه در عین حال کلیشه‌های جنسیتی مربوط به زنان زیبا و خوش اندام را نیز در خود داراست. دقیقا همچون تصویری که رسانه‌های آمریکایی از زنان جامعه مدرن با کلیشه‌های جنسیتی انتشار می‌دادند. تصاویری که هالیوود در قالب شخصیت‌هایی همچون مرلین مونرو آن را بازتاب می‌داد و در در دنیای کمیک نیز در قالب کاراکتر واندر وومن بازتاب می‌یافت.

اما برای پاسخ به این سوال که چرا شخصیت واندر وومن را می‌توان به عنوان نمادی از جنبش فمینیسمی دانست، باید نگاهی به تاریخچه این شخصیت و وقایع تاریخی مرتبط با دوران خلق شدنش انداخت. واندر وومن در بطن داستان کمیکی خود متعلق به قبیله‌ای باستانی و اسطوره ای با نام آمازونی‌هاست. آمازونی‌ها نام قبیله‌ای در اساطیر یونان باستان بوده که در ایلیاد و همچنین سفرنامه هردوت به آن اشاره شده است. قبیله‌ای که تماما جامعه‌ای زنانه را تشکیل می‌دهند و مردان در آن حضور ندارند.

آمازونی‌ها را شاید بتوان نماد مناسبی برای فعالان فمینیسم دانست. زیرا شاخصه‌های هویتی این قبیله از جمله برتری ذهنی و جسمی زنان، ایجاد ساختار قدرتمند با حضور حاکمان زن و عدم وجود مردان، می‌تواند همان نیازی را که فعالان فمینیسمی از نمایش اقتدارگرایانه زنانه دارند را برآورده کند.

چرا کاپیتان آمریکا نباید سیاه‌پوست باشد

سریال The Falcon & Winter Soldier در حالی قسمت پنجم خود را به پایان رساند که مشخص گردید فالکون کاپیتان آمریکای بعدی خواهد بود. البته وضعیت خط داستانی کاپیتان آمریکای جدید در نسخه کمیک این مجموعه که از سال 2015 در حال انتشار است مشخص گردیده بود. اما گفتگوی آیزیا بردلی با فالکون درباره آنکه چرا نباید کاپیتان آمریکا سیاه‌پوست باشد موضوع جنجالی را باز کرده است که قدمتی تاریخی دارد.

آیزیا بردلی در کمیک‌های مارول یکی از ابرسربازهای زنده مانده از پروژه‌ای است که تلاش داشت تا قهرمان دیگری همچون کاپیتان آمریکا خلق کند. پروژه‌ای محرمانه که فرق اساسی با دیگر پروژه‌ها داشت، زیرا این پروژه بر روی سربازان سیاه پوست ارتش آمریکا انجام گرفت. بردلی در گفتگوی خود با فالکون که خود یکی از ابرقهرمانان مشهور مارول است و در سال 1969 در دنیای کمیک‌ها به خصوص در کنار کاپیتان آمریکا ظاهر گشت، می‌گوید:

– اونا پونصد ساله دارن این کار رو می‌کنن

– این رو توی گوشت فرو کن، برادر

– هیچوقت اجازه نمیدن یک سیاه‌پوست کاپیتان آمریکا بشه

– اگر هم بذارن

– سیاه‌پوستی که برای خودش احترام قائله، هیچوقت دلش نمی‌خواد کاپیتان آمریکا باشه

گفتگو بین این دو شخصیت اشاره تاریخی به نژادپرستی گستره در آمریکا دارد. نژادپرستی که حتی در صنعت کمیک نیز به وضوح قابل مشاهده است. اما سر رشته این کلاف، یعنی حضور ابرقهرمان‌های سیاه‌پوست در کمیک‌ها به چه دورانی باز می‌گردد.