نقد سریال Chernobyl

سریال چرنوبیل «Chernobyl» مینی سریالی 5 قسمتی است که بعد از پایان فصل آخر «بازی تاج و تخت» از شبکه HBO پخش گردید. سریال چرنوبیل بازسازی از واقعه حادثه رآکتور هسته‌ای چرنوبیل است. اتفاقی که در سال 1986 و آن هم در شوروی رخ داد و باعث نشت تشعشعات هسته‌ای گردید. حال این سریال قصد دارد تا این واقعه تاریخی را کندوکاو کند.

سریال چرنوبیل در بهترین حالت ممکن یک درام تاریخی است که می‌خواهد قصه حادثه چرنوبیل را برای مخاطبانش تعریف کند. اثری که هدفش سرگرم کردن مخاطب است و نه آنکه کند‌و‌کاو دقیقی درباره حادثه‌ای که لقب بزرگترین حادثه قرن را یدک می‌کشد، انجام دهد.

پس اشتباه است که بگویم سریال چرنوبیل مستندی درباره این واقعه است، زیرا سریال به هیچ وجه در ژانر مستند نمی‌گنجد. حتی اگر بهترین جزئیات میزانسن، صحنه‌پردازی، چهره‌پردازی و حتی نشان داده مو به موی رخداد‌های واقعه اصلی را هم داشته باشد، باز در بهترین حالت سریال چرنوبیل اثری داستانی درباره حادثه چرنوبیل است.

سریال چرنوبیل اثری مستند یا غیر مستند

نکته مهم درباره سریال‌هایی که از روی یک حادثه واقعی ساخته می‌شوند، شاید آن باشد که در نگاه مخاطب، داستان و روایت سریال جایگزین روایت و داستان اصلی حادثه می‌شود. ساخت چنین آثاری در کنار بحث سرگرمی می‌تواند باعث این شود که شاهد تحریف واقعیت باشیم. می‌توان گفت در واقع تاریخ را با ساخت سریال یا فیلمی جذاب آنگونه که ما می‌خواهیم بازسازی کنیم.

بازسازی که در ذهن مخاطب می‌نشیند و اطلاعات آن جایگزین اطلاعات واقعی می‌شود. زیرا مخاطبان بسیاری از این آثار هیچگاه به دنبال مطالعه روایت واقعی نمی‌روند بلکه روایت دروغین را به عنوان روایت اصلی در نظر می‌گیرند. سریال چرنوبیل نیز دقیقا در چنین پروسه‌ای تعریف می‌شود. از همین روی سریال چرنوبیل نه یک درام تاریخی درباره یک حادثه بلکه یک پروپاگاندای جذاب از سوی آمریکایی‌هاست که می‌خواهند در جنگ پنهایی که با کشور روسیه دارند خودی نشان دهند.

مقصر حادثه چرنوبیل کیست؟

روایت سلسله وقایع حادثه چرنوبیل از نظر بسیاری از محققان با جزئیات کمی یکسان است. یعنی همگی می‌دانیم که رآکتور شماره 3 و 4 نیروگاه چرنوبیل در تاریخ 26 آوریل دچار انفجار شد. بعد از آن مقامات شوروی سابق سعی در مهار انفجار داشتند و سپس بعد از روزها تلاش تصمیم به تخلیه منطقه چرنوبیل و قرنطینه کردن آن منطقه کردند.

اما نکته اصلی که خوانش اتفاق چرنوبیل را میان محققان و به خصوص سیاستمداران آمریکایی و روسیه‌ای متفاوت می‌کند، دلیل اصلی رخ دادن حادثه است. سریال چرنوبیل از آنجایی که اثری در راستای تبلیغات منفی از روسیه است، حادثه را مرتبط با سهل انگاری مقامات شوروی سابق می‌داند. این در حالی است که مقامات روسیه روایتی از دست داشتن آمریکا و سیا را در این حادثه بازگو می‌کنند (هر چند که با توجه به سابقه آمریکایی‌ها می‌توان روایت روس‌ها را مهتمل‌تر دانست).

چرنوبیل از دید آمریکا یا روسیه؟

سریال چرنوبیل به سبک مستند داستانی روایت خود را از حادثه به مخاطب ارائه می‌کند. یعنی سرمایه‌گذار اثر که شبکه آمریکایی HBO است و سپس خالق اثر که کریگ مازن Craig Mazin نام دارد، تلاش دارند تا با ارائه مستندات تاریخی و نمایش بازسازی دقیق تصویری با حادثه اصلی، همچون چهره‌پردازی دقیق بازیگران با مسئولان وقت نیروگاه چرنوبیل، بازسازی ماکت نیروگاه مثل نسخه اصلی و حتی نمایش به کارگیری ربات ماه‌نورد روس‌ها، نشان دهند که سریال آن‌ها اثری مستند و مبتنی بر واقعیت است.

کریگ مازن که خالق و نویسنده سریال است را بسیاری از علاقمندان به سینما می‌شناسند. نویسنده‌ای که در کارنامه کاری خود آثار مشهوری همچون سری فیلم‌های خماری، فرشتگان چارلی و شکارچی را دارد. البته مازن برای علاقمندان به دنیای گیم نیز نامی پرحاشیه است، زیرا نویسندگی و ساخت سریالی که از روی سری بازی محبوب The Last of Us خواهد بود را نیز برعهده دارد.

روایت چندگانه از حادثه چرنوبیل

مازن در سریال چرنوبیل تلاش دارد تا با ارائه دو خط زمانی داستان این واقعه را روایت کند. یکی خط زمان وقوع حادثه که از لحظه قبل از انفجار رآکتور شروع می‌شود و خط زمان دیگری که به وقایع بعد از قرنطینه و محاکمه عوامل دخیل در حادثه هستند.

نویسنده سعی می‌کند تا با بازی و جا‌به‌جایی مداوم میان این خطوط زمانی، نه تنها پیرنگ اصلی داستان که همان حادثه چرنوبیل است را روایت کند، بلکه در تلاش است خرده پیرنگ‌های مرتبط با حادثه را نیز در دل داستان خود جای دهد. از خرده پیرنگ حضور معدنچیان بگیرید تا داستان سیاستمدارانی که نمی‌خواهند قضیه افشا شود و حتی سربازانی که حیوانات حاضر در منطقه را از بیم آلودگی می‌کشند.

تمام این خرده پیرنگ‌ها که تعدادشان نیز زیاد است، تلاش دارند تا از فاجعه چرنوبیل یک تراژدی بسازند که پایان همه آن‌ها محکوم کردن شوروی به عنوان عامل بدبختی صدها هزار انسان بی‌گناه است. عامل بدبختی که شاید امروز حضور نداشته باشد اما میراث آن پابرجاست و آمریکایی‌ها در لفافه سعی می‌کنند تا نشان دهند که میراث شوروی (روسیه) نیز همچون خود آن باعث نابودیست.

تراژدی که تراژدیک‌تر می‌شود

مینی سریال چرنوبیل با وجود تمام تفاسیر سیاسی و محتوایی که پیرامونش وجود دارد، اثر متوسطی ارزیابی می‌شود. اثری که بعد از پایان ناامید‌کننده سریال «بازی تاج و تخت» تلاش کرد تا دل مخاطبان شبکه HBO را به دست آورد و در این کار موفق نیز بود. زیرا تراژدی به قول ارسطو از حماسه بالاتر است؛ «از تمام وجوه، تراژدی بر حماسه برتری دارد و به مثابه شاخه‌ای از هنر، به وظایفش  بهتر عمل می‌کند.».

پس می‌توان گفت چرنوبیل نه یک سریالی حماسی بلکه تراژدی است که سعی دارد مخاطب را از دنیای تکنولوژی‌های نوین و ارزان منزجر کند و نشان دهد که ببینید، داشتن نیروگاه هسته‌ای یعنی فاجعه چرنوبیل.