نقد انیمه Welcome to the N.H.K

من یک هیکیکوموری هستم

همگی ما تجربیاتی داشته ایم که گاهی با منطق و عقل ما همخوانی ندارد، تجربیاتی که گویا کنترل شده از جانب فرد یا افرادی بوده است. تجربه اتفاقاتی که وقتی دوباره به آن ها می نگریم گویی که همچون یک نقشه حساب شده طراحی شده اند تا ما را مورد آزمایش قرار دهند. اتفاقاتی بسیار مشکوک و عجیب که اتفاقی بودن آن ها امری کاملا غیر ممکن است. در همچین مواقعی ما فقط یک سوال در ذهنمان شکل می گیرد، چه کسی این توطئه را علیه من برنامه ریزی کرده است؟ برای چه؟ و برای چه هدفی؟ برای این که بخواهیم جواب این پرسش ها را بدهیم که آیا ما همواره در معرض توطئه های گوناگون قرار داریم و یا نه، ابتدا باید به سراغ این پرسش برویم که توطئه چیست؟ برای جواب دادن به این که توطئه های پیرامون ما واقعی هستند و یا فقط توهم هستند به سراغ تجزیه و تحلیل مبحث توهم توطئه آن هم در قالب یکی از انیمه های ژاپنی به نام Welcome to the N.H.K خواهیم رفت تا مرز توهم و واقعیت را از هم تفکیک کنیم.

وقتی نگاهی به معنی لغوی کلمه توطئه بیاندازیم خواهیم فهمید که کلمه توطئه بیشتر در ادبیات به معنی دسیسه و یا نقشه های از پیش تعیین شده می باشد که برای اهداف خاص توسط فرد یا گروهی بر روی فرد یا گروه دیگری اعمال می شود. در دهه های اخیر ترکیب توطئه و سیاست مفهوم جدیدی را به وجود آورد که خیلی از افراد از آن به عنوان تئوری توطئه و یا توهم توطئه یاد می کنند. تئوری توطئه یک نظریه رسمی با نظریه پردازان رسمی نمی باشد و بیشتر یک فرهنگ و دیدگاهی نسبت به مسائل سیاسی تلقی می شود. لفظ تئوری توطئه بیشتر جنبه ژورنالیسی دارد تا علمی، واژگانی که معمولا روزنامه نگاران برای آب و تاب دادن به اخباری به کار می برند که مربوط به لایه های پنهان سیاست ( فراسیاست ) می باشد. تئوری توطئه بیشتر حربه ای تبلیغاتی دارد و توسط سیاستمداران فعال در حوزه ی قدرت غالباً مطرح می شود و از آن به عنوان سپر بلا، و یا ضد حمله هایی علیه مخالفان بهره می گیرند یا برای خاتمه دادن به کنجکاوی های افرادی که به سیاست علاقه زیادی دارند به کار می رود.

دانشنامه آمریکایی توهم توطئه را یک تبیین عمومی و مشترک برای بیان علت پدیده‌های متفاوت اجتماعی و سیاسی می‌دانند. این تبیین معمولاً دارای سه خصیصه بنیادی است:

 1- اصالت نداشتن

 2- فراگیر بودن

 3- فقدان انحصار در ایدئولوژی خاص

توهم توطئه یکی از مؤلفه‌ های عمده در فرهنگ سیاسی جوامع مختلف می‌باشد که در رفتار، داوری ‌ها و ارزیابی ‌های عامه مردم و هم در شیوه نگاه سیاست ‌مداران و اندیشمندان به رخداد ها و پدیده های سیاسی و اجتماعی، قابل‌ شناسایی و ردیابی است. به طور خلاصه می توان گفت که در نگرش توطئه فرض بر این است که دست های آشکار و بیشتر پنهان رقم زننده ی مقدرات فرد، جامعه و یا یک ملت هستند. این دیدگاه با دست گذاردن روی تمهیدات پیشین و مواردی که از طریق سرچشمه های توطئه قابل ردیابی هستند و بزرگ کردن آنها، دیدگاهی افراطی و اغراق آمیز از وقایع را به تصویر می کشد. تئوری توطئه را از دو منظر می توان مورد بررسی قرار داد، از جهتی به عنوان یک نظریه علمی و از جهتی به عنوان یک بیماری روانی.

از دیدگاه علمی می توان گفت که تئوری توطئه، نداشتن اعتقاد یا باور نکردنِ شکل ظاهری رویدادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عنوان شده است. بر اساس این دیدگاه طرفدارانِ تئوری توطئه، تحولات و وقایع سیاسی صورت ظاهری دارند که دیده می شود، اما اسباب و علل یا ریشه های حقیقی و واقعی به وجود آمدن آن چیزهای دیگری است که یا اساساً نسبت به آنها علم و آگاهی پیدا نمی شود و یا آنکه صرفاً بعدها ممکن است سرنخ هایی از آن به دست آید. به باور آنان، هرگز نباید تحت تأثیر صورت ظاهر رویدادهای سیاسی قرار گرفت، بلکه همواره باید به جست و جوی علت های واقعی، دست های پنهان، سرنخ های اصلی و اسباب و عللی رفت که پدید آورندگان آن سعی می کنند از چشم ها پنهان بماند. توطئه باوران همواره در جست و جوی عوامل پشت پرده هستند. این گرایش به عوامل پشت پرده در مورد پدیده هایی که خلاف باورها و انتظارات شخص باشد، بسیار شدید و برجسته است. در چنین مواردی شخصِ معتقد به تئوری توطئه به نوعی آن واقعه ی سیاسی یا تاریخی را برای خود بازسازی می کند که با باورهای توطئه محور او سازگاری پیدا کند.

در دیدگاه بیمار گونه، توهم توطئه نوعی بیماری روانی فردی و جمعی است. بیماری فردی سوء ظن به همه چیز و همه کس را پارانویا  و بیماری جمعی را توطئه باوری یا نظریه ی توطئه می نامند. کسی که به توهم توطئه در مفهوم اخیر آن مبتلا است، تمام وقایع عمده ی سیاسی و سیر حوادث و مشی وقایع تاریخی را در دست پنهان و قدرتمند سیاست بیگانه و سازمان های مخوف سیاسی و اقتصادی و حتی مذهبی وابسته به آن سیاست می پندارد. به گمان او همه ی انقلاب ها، شورش ها، جنگ ها، عقب ماندگی ها و وابستگی های اقتصادی و سیاسی، برآمدن و فروپاشی سلسله ها و دولت ها، ترورهای سیاسی و حتی کمبود محصولات کشاورزی، سقوط ارزش پول، قحطی ها و زلزله ها را دست پنهان بیگانه کارگردانی می کند و همه رجال کشور همچون عروسکان خیمه شب بازی و بازیگران افسانه های جن و پری از پس پرده و با اشاره ی او حرکت می کنند و از خود اراده ای ندارند. اینکه می گوییم توهم توطئه نوعی بیماری است بدین معنا نیست که اساساً هیچ توطئه ای در هیچ موردی در کار نیست و آن چه که توطئه خوانده می شود همه خواب و خیال و توهم است،... بلکه منظور آن است که مقوله ی توطئه را می توان به دو گونه بررسی کرد: یکی برخورد علمی و دیگری برخورد عاطفی و بیمارگونه.

انیمه Welcome to the N.H.K دقیقا بر روی جنبه بیمارگونه تئوری توطئه تاکید دارد و با نمایش این مفهوم به عنوان یک بیماری که فرد نسب به تمام اتفاقات پیرامون خود بدبین شده و در نهایت منزوی و ضد اجتماع خواهد شد سعی در پیدا کردن راه حلی برای رفع این بیماری دارد. داستان Welcome to the N.H.K از روی رمانی به همین نام برگرفته شده است. رمان Welcome to the N.H.K توسط       Tatsuhiko Takimoto و در 192 صفحه نوشته شده است، وی متولد 1978 در کشور ژاپن است. از آثار دیگر وی می توان به Negative Happy Chainsaw Edge 2001 ، Welcome to the N.H.K. 2002 ، Chojin Keikaku 2003 ، Boku no Air 2010 ، Moo no Shōnen 2011 ، Ecco 2004 اشاره کرد.

Tatsuhiko Takimoto

رمان Welcome to the N.H.K در سال 2002 و توسط نشریه Kadokawa Shoten به چاپ رسیده است که علاوه بر کشور ژاپن در آمریکا نیز مورد استقبال قرار گرفته است. در سال 2004 تا 2007 از روی این رمان مجموعه مانگایی توسط خود Tatsuhiko Takimoto و با طراحی Kenji Oiwa در 8 فصل و مجموعا 40 چپتر توسط مجله Monthly Shōnen Ace منتشر گردید. در سال 2006 مجموعه انیمه ای این رمان نیز به نمایش در آمد، این مجموعه در 24 اپیزود 23 دقیقه ای و توسط Yūsuke Yamamoto کارگردانی شده است و مسئولیت ساخت آن را استودیوی Gonzo بر عهده داشته است و گروه Pearl Brothers نیز وظیفه ساخت موسیقی این اثر را بر عهده گرفته اند. افرادی همچون Yutaka Koizumi ( در نقش Tatsuhiro Satō ) ، Yui Makino ( در نقش Misaki Nakahara ) و Daisuke Sakaguchi ( در نقش Kaoru Yamazaki ) نیز در آن به عنوان دوبلور به ایفای نقش پرداخته اند.

Yūsuke Yamamoto

داستان این انیمه بیشتر حول محور زندگی چند جوان بزرگسالان که در اطراف شهر توکیو زندگی می کنند می گردد و بسیاری از سبک های مختلف زندگی و خرده فرهنگ های جامعه ژاپن را به نمایش در می آورد. مسائلی که شاید امروزه در جوامع صنعتی و پیشرفته ای همچون کشور ژاپن تبدیل به معضلات اجتماعی شده اند. بیشتر تمرکز داستان بر مفهوم خرده فرهنگی در ژاپن است که از آن به عنوان هیکیکوموری یاد می شود، هیکیکوموری در واقع به فردی گفته می شود که به صورت منزوی و به دور از اجتماع زندگی می کند، خرده فرهنگ های دیگری همچون اوتاکوها نیز در انیمه به نمایش در می آید و به پدیده های همچون خودکشی توافقی و افسردگی های شدید نیز پرداخته می شود. داستان با تمرکز بر شخصیت اصلی تاتسوهیرو ساتو و روایت زندگی فردی و اجتماعی وی آغاز می شود، تاتسوهیرو جوانی 21 ساله و بیکار است که از دانشگاه خود اخراج شده است، او مبتلا به بیماری به نام Nihon Hikikomori Kyōkai است که به اختصار N.H.K نامیده می شود و فرد مبتلا به این بیماری تمام وقایع اطراف خود را به صورت توطئه ای می بیند که بر علیه او شکل گرفته است و سعی در نابودی او دارد، وی نیز باید به مقابله با این توطئه ها به پردازد. در نگاه تاتسوهیرو این توطئه ها اغلب از طریق ابزارهایی مانند رسانه ها انجام می پذیرد که سعی در کنترل وی و ایجاد توطئه علیه او دارند.

تاتسوهیرو مبتلا به بیماری به نام Hikikomori هیکیکوموری است که از آن به عنوان ترس از جامعه نیز یاد می شود. واژه هیکیکوموری به معنی محدود شدن در خانه می باشد و افراد مبتلا به این بیماری که بیشتر در جوانان ژاپنی شایع است به صورت افراطی منزوی و گوشه گیر هستند و از ارتباط با زندگی اجتماعی و افراد به شدت پرهیز می کنند و در تنهایی و انزوای اتاق خود به یک فعالیت سرگرم‌کننده مثل بازی‌های رایانه‌ای مشغولند و یا گرایش به خرده فرهنگ دیگری به نام اتاکو شدن دارند. به طور معمول اولین علائم این نوع بیماری ترک مدرسه یا محل کار، دوری از مناطق شلوغ و پر جمعیت و اجتناب از برخورد با افراد می باشد که ممکن است این علائم ماه ها و یا سال ها همراه فرد مبتلا باشد. وزارت رفاه ژاپن این گونه افراد را با تعریف خود که عبارت است از افرادی که حاضر به ترک خانه خود نیستند و در طی یک دوره 6 ماهه کاملا از زندگی اجتماعی فاصله می گیرند مشخص می کند. به طور عمده 6 معیار برای تشخیص افراد مبتلا به این بیماری وجود دارد:

1 - ماندن در خانه در طول روز و یا طی روزهای هفته

2 - اجتناب مداوم از حضور در فعالیت های اجتماعی

3 - اختلال در برقراری ارتباط با افراد معمولی در دانشگاه، محل کار و روابط اجتماعی

4 - اختلالات چند شخصیتی در مواجهه با فضای بیرون

5 - امتداد این زمان به مدت 6 ماه

6 - عدم ارتباط در فضاهای اجتماعی

شروع این بیماری در افراد مختلف متفاوت می باشد و علت های گوناگونی نیز دارد که می تواند تنهایی ناشی از نداشتن دوست، از دست دادن فردی در زندگی، احساس ناامنی ناشی از یک حادثه شوک آور، شوک ناشی از برخود با یک حادثه و مواردی از این قبیل باشد. بر اساس آمار کشور ژاپن که در سال 2010 منتشر شده است 700000 هزار نفر در ژاپن به بیماری هیکیکوموری مبتلا هستند که میانگین سنی آن ها 30 سال می باشد. بر اساس تخمین های زده شده تا سال 2030 بیش از 1.5 میلیون نفر در ژاپن مبتلا به این بیماری خواهند شد که این آمار جای نگرانی بسیاری را به وجود آورده است، هر چند که این تخمین ها با توجه به پنهان بودن این بیماری در بین مبتلایان و بروز ندادن توسط جوانان مبتلا شده می تواند تغییرات قابل توجهی نیز داشته باشد. پدیده هیکیکوموری فقط مختص به کشور ژاپن نمی باشد و در کشورهایی همچون کره جنوبی، آمریکا، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا نیز به چشم می خورد.

بیماری هیکیکوموری اغلب از چند مورد بیماری مختلف و ترکیب آن ها با یکدیگر به وجود می آید که می توان به بیماری هایی چون اوتیسم، بیماری اختلال فراگیر رشد (HPDD)، افسرگی، وسواس، اختلال شخصیت اجتنابی ، اختلال شخصیت اسکیزوئید و یا اختلال اضطراب اجتماعی (همچنین به عنوان هراس اجتماعی شناخته می شود) که می توانند هر کدام ریشه های به وجود آورنده بیماری هیکیکوموری باشند. علل فرهنگی و اجتماعی نیز می توانند جزو علت های این اختلال قرار گیرند همچون جدا شدن فرد از پدر و مادر در سن جوانی، سیستم آموزشی و حتی مشکلات اقتصادی، وجود فرهنگ سنتی ژاپنی و سیستم آموزشی ژاپن که مسئولیت های اجتماعی سنگینی را در جوانی بر عهده افراد می گذارد و توقعات بالا و فشار مضاعف بر روی جوانان در زمینه درس، فعالیت و موفقیت در جامعه می گذارد نیز می توانند جزو علل گرایش افراد به هیکیکوموری شدن باشد. پس از فارغ التحصیلی از دبیرستان و یا دانشگاه نیز جوانان ژاپنی در یک بازار کار بسیار دشوار در ژاپن روبرو هستند که اغلب با پیدا کردن تنها شغل های پاره وقت و با درآمد کم خاتمه می یابد که این جریان در ژاپن که به عنوان یکی از قطب های اقتصادی جهان در حال حاضر شناخته می شود می تواند زنگ خطری برای جامعه ژاپن باشد که هر روز بیشتر به سمت مصرف گرایی سوق داده می شوند و این مصرف گرایی افراطی خود را در قالب پدیده ای همچون هیکیکوموری به عرصه ظهور می گذارد.

به طور کلی، شیوع گرایش هیکیکوموری در ژاپن ممکن است تحت سه عامل اصلی باشد :

1 - ثروت طبقه متوسط در یک جامعه پسا صنعتی مانند ژاپن اجازه می دهد تا پدر و مادر به حمایت فرزندان خود به صورت نامحدود بپردازند. هیکیکوموری در خانواده های کم درآمد بسیار پایین تر است چون فرد مجبور به کار کردن می شود تا خود را تامین کند.

2 - ناتوانی پدر و مادران ژاپنی در برقراری ارتباط اصولی با فرزندان خود و همبستگی نامتعارف بین والدین و فرزندان.

3 - نوعی واکنش به تاکید فرهنگی ژاپن بر سرعت، کارآمدی و وقت‌شناسی است که‌ تفاوت نگرش نسبت به یافتن شغل در دو نسل را می توان عامل مهمی ‌دانست. تا قبل از دهه 1990، ژاپنی‌ها با روند ثابتی تحصیلات خود را به پایان می‌رسانند،‌ برای مصاحبه می‌رفتند و شغلی برای همه عمر پیدا می‌کردند. اما از دهه 1990 به بعد،‌ اوضاع تغییر کرده و بسیاری از جوانان در مصاحبه‌های بسیاری شرکت می‌کنند اما کار دایمی پیدا نمی‌کنند و مورد سرزنش والدینی قرار می‌گیرند که شرایط را با زمان خود مقایسه می‌کنند و باعث احساس شرمساری در فرزند خود می‌شوند.

 انیمه Welcome to the N.H.K کاملا بیننده خود را با چنین فضای آشفته ای که بر شخصیت اصلی داستان می گذرد آشنا می کند. فشارهای اجتماعی که به تاتسوهیرو وارد می شود از یک سو و اجتماعی گریزی او از سوی دیگر و همچنین نبود دوست در کنار او همگی از دلایلی هستند که او با این توهم که دنیا در حال توطئه چینی برای او می باشد به زندگی خود ادامه دهد. انیمه بعد از نشان دادن چنین فضای تاریک از زندگی تاتسوهیرو به عنوان یک فرد منزوی حال شروع به ایجاد تغییر در زندگی او می کند و به نوعی نمایشی از تلاش های تاتسوهیرو و اطرافیانش را به نمایش می گذارد که در آن تاتسوهیرو سعی در بازگشت به جامعه و گریز از انزوا طلبی دارد. شخصیت Misaki Nakahara همان حلقه مفقوده زندگی تاتسوهیرو می باشد که با ورود او به زندگی تاتسوهیرو و کمک به وی برای خلاصی از انزوا طلبی تاتسوهیرو را کم کم به زندگی اجتماعی و نداشتن ترس از اجتماع بر می گرداند. بخش عمده ای از انیمه با تاکید بر وجود دوست و حضور در اجتماع و ایجاد رابطه با دوستان و افراد جامعه سپری می شود، انیمه وجود دوست را به منزله یک عنصر قوی برای بازگشت بیماران مبتلا به هیکیکوموری تلقی می کند، که این دوستان می توانند با ایجاد اشتیاق و شور در فرد و وادار کردن او به شرکت در فعالیت های اجتماعی تاثیر بسزایی در بازگشت این فرد به زندگی اجتماعی داشته باشند.

انیمه Welcome to the N.H.K نمونه بسیار بارز و جالبی می باشد که به معقوله ی خرده فرهنگ ها در کشور ژاپن می پردازد و با نمایش این خرده فرهنگ ها و معضلات به وجود آورنده آن ها برای اجتماع و کشور ژاپن سعی در بازتاب و نمایش آنها دارد. علاوه بر این خرده فرهنگ ها آسیب های اجتماعی نیز مدنظر این مجموعه بوده است و نمایش این آسیب ها از جمله وجود شرکت های هرمی و اغفال افراد برای پیوستن به آن ها ، وجود سایت هایی با مضمون خودکشی ، نمایش جامعه اتاکوها (طرفداران انیمه و مانگا به صورت افراطی ) ، بازیهای آنلاین اعتیاد آور و ... می تواند نقش بزرگی را در جهت آگاهی مخاطبان برای رویارویی با این معضلات اجتماعی ایفا کند.

در پایان به این نکته اشاره می کنم که جامعه مدرن با تمام پیشرفت ها و نکات مثبتی که به همراه دارد، دارای نکات بسیار منفی نیز می باشد، به وجود آمدن انزوا طلبی و گریز از اجتماع یکی از مشکلات روانی می باشد که جامعه مدرن برای جوامع امروزی به ارمغان آورده است، معضلی که روز به روز در حال افزایش می باشد و روند صعودی آن بسیار نگران کننده است. وجود شبکه های اجتماعی و رسانه های جمعی شاید کوچکترین خطراتی باشند که زندگی انسان اجتماعی را تهدید می کند و او را به سمت غیر اجتماعی بودن سوق می دهد. این عدم حضور در اجتماع و ترک جامعه برای انسانی که تمام روابطش بر پایه حضور در اجتماع شکل می گیرد و اساسا انسانی که موجودی اجتماعی است به هیچ وجه نمی تواند بدون اجتماع به زندگی خود ادامه دهد. خانواده شاید حلقه مفقوده جامعه مدرن باشد که با کمتر شدن نقش آن در جامعه می تواند زمینه ی انزوا طلبی و جامعه گریزی را برای افراد فراهم آورد. نکته ای که در انیمه به وضوح به آن تاکیید می شود.