حرکت در سینما

حرکت، اساس و جوهر سینماست. سینما هنری دینامیک است و با زمان حرکت می کند در نتیجه باید دارای حرکت باشد.
فراموش نکنیم که سینما در واقع عکاسی متحرک است و مکانیسم آن بر خطای چشم انسان در درک فاصله بین تصاویر مختلف که با سرعت نرمال 24 فریم (عکس) در ثانیه در برابر چشمان او به نمایش در می آید، بنا شده است. یعنی سینما در واقع توهم حرکت را به تماشاگر منتقل می کند.
حرکت دوربین در سینما باید هدفمند باشد. کارگردان نباید دوربین را بی جهت و بدون داشتن ایده مشخصی در ذهن به حرکت دربیاورد. برخی از کارگردان ها برای مرعوب کردن تماشاگر و به رخ کشیدن توانایی های تکنیکی خود از حرکت های عجیب و غریب و سرگیجه آور دوربین در سینما استفاده می کنند که هیچ هدفی پشت آنها نیست و هیچ ایده ای را منتقل نمی کنند. سینمای امروز هالیوود و فیلم های اکشن آمریکایی پر از این گونه حرکت های سرسام آور دوربین است که تنها هدفشان مرعوب ساختن تماشاگر است. کارگردان فیلم باید تاثیرات گوناگون حرکت های مختلف دوربین در سینما را بشناسد تا بتواند به درستی از آن ها استفاده کند. این تاثیرات برخی زیبایی شناسی اند و برخی هم دراماتیک.

حرکت های دوربین به چهار دسته عمده تقسیم می شود:

حرکات دوربین بر روی سه پایه ثابت
حرکات انتقالی دوربین روی ریل و کرین
حرکت دوربین روی دست
حرکات اپتیکی دوربین یا زوم


حرکت های دوربین بر روی سه پایه

حرکت پن (Pan): حرکت پن، حرکت افقی دوربین به سمت راست یا چپ حول محور ثابت یعنی سه پایه است. حرکت پن در سینما، برای معرفی یک مکان و یا موقعیت جغرافیایی سوژه یا ارتباط بین شخصیت ها و یا دنبال کردن یک سوژه متحرک (مثلا یک اتومبیل در خیابان یا یک عابر پیاده) استفاده می شود. با حرکت پن دوربین، می توان چیزی را از تماشاگر پنهان کرد یا برعکس به او نشان داد. مثلا در شروع نمای یک فیلم، تصویری از یک جنازه در کف اتاق دیده می شود. دوربین آرام از روی چنازه به طرف چپ اتاق حرکت می کند و بعد روی چاقوی خونینی که روی میز اتاق قرار دارد متمرکز می شود. به این ترتیب کارگردان به ما می گوید که آن فرد با این چاقو به قتل رسیده است یا حداقل به قصد گمراه کردن ما این تصور را در ما ایجاد می کند تا بعدا با کشف حقیقت ماجرا ما را غافلگیر کند.

حرکت پن می تواند خیلی نرم و آرام و یا تند و شلاقی باشد. در نوع دوم، دوربین به سرعت از روی یک شخصیت یا شی به طرف یک شی یا شخصیت دیگر پن می کند و در حین این پن کردن همه چیز کشیده و تار دیده می‌شود. به این نوع حرکت، حرکت پن شلاقی یا سوئیچ پن می‌گویند.

حرکت تیلت (Tilt): حرکت تیلت، حرکت عمودی دوربین به طرف بالا یا پایین بر روی محور سه پایه است. به حرکت تیلت رو به بالا، تیلت آپ (Tilt up) و به حرکت تیلت رو به پایین، تیلت داون (Tilt Down) می گویند.

حرکت تیلت معمولا برای نشان دادن ارتفاع یا عمق یا عظمت یک سوژه مثل یک کوه یا دره یا آسمانخراش یا یک حیوان عظیم الجثه مثلا یک فیل یا یک دایناسور انجام می گیرد. این حرکت برای ایجاد ارتباط بین اجزاء یک موضوع و یا ارتباط بین دو شی و یا نمایش کلیت یک شی و یا نمایش جزئیات یک سوژه به کار می رود. مثلا دوربین ابتدا پای یک انسان را نشان می دهد و بعد با حرکت تیلت آپ دوربین، تدریجا به سر او می رسیم و می بینیم که برخلاف تصور ما این موجود انسان نبوده بلکه یک موجود فضایی یا یک هیولاست. در واقع دوربین با این حرکت ما را غافلگیر می کند و انتظارات ما را برهم می زند. یا برعکس از نمای کلوزآپ صورت یک خواننده راک شروع می کند که در حال خواندن یک آهنگ تند راک است و هیجان زیادی دارد و خیلی به خودش پیچ و تاب می دهد اما با حرکت تیلت داون دوربین، به پای او می رسیم که فلج است و روی صندلی چرخدار نشسته است.

حرکت تراولینگ (Travelling): حرکت افقی دوربین روی ریل را تراولینگ می گویند. حرکت تراولینگ معمولا برای دنبال کردن یک سوژه متحرک مثل آدمی که در خیابان قدم می زند، اتومبیلی که حرکت می کند، مسابقات ورزشی مثل دوچرخه سواری، دو میدانی، اسب سواری و غیره به کار می رود.

حرکت دالی (Dolly): حرکت دوربین روی چهارچرخه متحرک (Dolly) به طرف سوژه یا در جهت دور شدن از سوژه را حرکت دالی گویند. به حرکت دوربین رو به جلو، دالی این (Dolly In) و حرکت دوربین به عقب، دالی بک (Dolly Back) گفته می شود.

این نوع حرکت از نظر زیبایی شناسی تصویری بسیار تاثیرگذار است به شرطی که درست از آن استفاده شود. دور شدن دوربین روی دالی از یک بازیگر می تواند به معنی تنهایی آن فرد و انزوای او از پیرامونش باشد. نمونه این حرکت را به شکل بسیار درخشانی در پایان فیلم «خشت و آینه» ابراهیم گلستان می بینیم. زمانی که در صحنه پرورشگاه، دوربین روی دالی، آرام از تاجی احمدی، زن تنها و شکست خورده فیلم جدا می شود و در راهروی دراز و طولانی پرورشگاه او را در نقیه ای دور در حالی که به دیوار تکیه داده، تنها می گذارد.

حرکت کرین (Crane): حرکت کرین، ترکیبی و پیچیده دوربین است که روی جرثقیل های مخصوصی که برای این کار ساخته شده اند و ارتفاع آنها بین ۵ تا ۲۰ متر است، انجام می گیرد. با استفاده از کرین، فیلمبردار می تواند به طور همزمان حرکت های پن، تیلت، دالی و تراولینگ را انجام دهد.

کربن برای نمایش تغییر وضعیت یک موضوع بسیار کاربرد دارد. کرین همچنین برای صحنه های عظیم فیلم های حماسی و جنگی مثل لشکرکشی ها و حرکت بین سپاهیان در حال جنگ، بسیار مفید است.

یکی از معروف ترین نماهای سینما که با کرین گرفته شده، نمای آغازین فیلم «نشانی از شر» (Touch of Evil) ساخته اورسون ولز است که دوربین بر روی کرین از دستی که بمبی را زیر اتومبیل جاسازی می کند، جدا می شود و با حرکت زن و شوهر در پیاده رو آنها را دنبال می کند تا به نقطه ای می رسد که بمب منفجر می شود. این صحنه که حدودا سه دقیقه و نیم طول می کشد، تماما روی کرین گرفته شده بدون اینکه دوربین در میانه حرکت خاموش شود.

نمای هلی شات (Heli Shot): نمای هلی شات نمایی هوایی است که دوربینی که در درون یک هلی کوپتر کار گذاشته شده از بالا می گیرد. معمولا برای معرفی یک مکان جغرافیایی و یا نشان دادن زیبایی ها و چشم اندازهای طبیعی در فیلم های مستند از آن استفاده می شود. فیلم مستند سیاره زمین (Planet Earth) محصول بی بی سی پر از نماهای هلی شات است.

حرکت روی دست دوربین
این حرکت بسیار ساده و آسان است و معمولا در فیلم های مستند و فیلم های گزارشی تلویزیونی و برنامه های خبری از آن زیاد استفاده می شود، اما در فیلم های داستانی نیز برای دادن جنبه مستند به موضوع و یا تصویر کردن زاویه دید قهرمان فیلم (نمای نقطه نظر)، از آن استفاده می شود.

در این نوع حرکت، فیلمبردار باید مراقب تکان های شدید دست و شانه و همچنین حرکات پاها که به راحتی به دوربین منتقل می‌شوند، باشد. فیلمبرداری با دوربین روی دست، به مهارت زیاد کارگردان بستگی دارد و جز در موارد واقعا ضروری نباید از آن استفاده کرد.

حرکت روی دست می‌تواند تمام حرکات دوربین روی سه پایه و یا کرین و دالی را انجام دهد. گاهی برای بهتر شدن این حرکت، از وسیله‌ای به نام شــولدر (Shoulder) یا دوشی استفــاده می کنند ولی امروزه از وسیله دیگری به نام استیدی کم (Steadicam) که مجهز به یک مانیتور کوچک است، استفاده می‌شود که لرزش ها و تکان های شدید بدن فیلمبردار توسط بازوهای متفاوتی که بر روی نقاط مختلف بدن فیلمبردار نصب شده، به حداقل ممکن می رسد . این وسیله در اندازه های گوناگونی برای دوربین های هندی کم (خانگی) تا دوربین های حرفه ای ساخته شده است.

حرکت اپتیکی(زوم)
حرکت زوم حرکتی است که بدون جا به جا شدن دوربین و تنها با جابجایی عدسی های
دوربین انجام گیرد. حرکت زوم به جلو را (Zoom In) و حرکت زوم به عقب را (Zoom Back) می گویند.
حرکت زوم به دلیل سادگی و قابل دسترس بودنش، در آغاز کار دانشجویان سینما و سینماگران تازه کار، بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و آنها ترجیح می دهند به جای استفاده از حرکت های فیزیکی دوربین، با حرکت زوم، تنوع تصویری ایجاد کنند. اما باید دانست که حرکت زوم نه تنها تنوع تصویری ایجاد نمی کند بلکه تکرار آن باعث آزار روانی و خستگی چشمان بیننده خواهد شد. حرکت زوم به جلو و زوم به عقب، خیلی شبیه حرکت دالی به جلو و دالی به عقب است اما علیرغم شباهت ظاهری، دارای تاثیرات متفاوت چشمگیری هستند.

منبع : سایت درسنامه