نقد انیمه Castle in the Sky

لاپوتا قلعه ای در آسمان

لاپوتا قلعه ای در آسمان سومین فیلم بلند هایائو میازاکی است. کارگردان پر آوازه ژاپنی که آثار ساخته شده به دست او همیشه جزو محبوبترین ها و صد البته عمیق ترین آثار ساخت کشور ژاپن است. لاپوتا در ضمن اولین فیلم ساخته شده توسط استودیو جیبلی نیز است. فیلمی که بعد از جدا شدن میازاکی و تاکاهاتا از استودیو توئی و ایجاد استودیو جیبلی ساخته شده است. اثری که شروع دوران حرفه ای انیمیشن سازی میازاکی را با آن می شناسند و همین طور شروع دوران بلامنازه جیبلی بر انیمیشن سازی ژاپن.

این اثر به دست سه تن از مشهورترین افراد صنعت انیمیشن سازی ژاپن ساخته شده است یعنی هایائو میازاکی، ایسائو تاکاهاتا و جو هیساشی که ساخت موسیقی آن را بر عهده داشته است. لاپوتا داستان سفر قهرمانی دختر و پسری است که به قلعه معلقی در آسمان سفر می کنند تا یک ماجراجویی را آغاز کنند. شاید اولین نکته جذاب اثر اسم آن باشد، در نسخه های انگلیسی فیلم نامی از لاپوتا برده نشده است. میازاکی خود توضیح می دهد که کلمه لاپوتا در زبان ژاپنی و انگلیسی معنای خاصی ندارد ولی در زبان اسپانیایی واژه ای زننده است. برای همین تصمیم گرفتیم که در اسم اثر واژه لاپوتا را استفاده نکنیم زیرا که این فیلم قرار است برای کودکان، نوجوانان و حتی جوانان سراسر جهان ساخته و نمایش داده شود. لاپوتا فیلمی است که در جریان شناسی فیلم ها و المان های موجود در فیلم های ساخته شده توسط میازاکی نقش مهمی را ایفا می کند. با کمی جستجو و شناخت اثار میازاکی به راحتی می توان عناصر تکرار شونده ای را در این  فیلم و باقی آثار او دید که نشان می دهد که میازاکی در پس ذهن خود به دنبال ساختن جهانی فانتزی است که هر کدام از فیلم هایش قرار است بخشی از این جهان را به نمایش بگذارد. میازاکی خود از نسل کارگردانان گذشته ژاپن است و متعلق به دورانی که ژاپنی ها در یک پروژه خلاقانه بخش عمده ای از آثار ادبیات کلاسیک غرب را به انیمیشن تبدیل کردند. آثاری مثل بچه های کوه آلپ، زنان کوچک، آن شرلی و ... از همین رو و با نگاهی دقیق به آثار میازاکی و فضاسازی او در آثارش شاید بتوان گفت میازاکی بیشتر انیمیشن سازی با الگوهای غربی است تا شرقی. چرا که عناصر موجود در فیلم های او تا حدودی از دنیای غرب نشات گرفته شده است تا دنیای شرق.

در فیلم لاپوتا این عناصر غربی بسیار مشهود است، فضای جغرافیایی فیلم شباهت بسیاری به قرن 19 انگلستان دارد. دورانی که انگلستان در حال صنعتی شدن و شهر های مثل ولز که متعلق به طبقه کارگر و معدن چی بوده است بسیار به چشم می خورده است. شهرهای که به صورت کارگاه های برای معدنچیان ذغال سنگ بنا شده است و در فیلم لاپوتا نیز آن را شاهد هستیم. میازاکی حتی از روی جنگ جهانی اول و دوم نیز المان هایی را به فیلم خود اضافه کرده است. وجود ارتش و ابزارالات جنگی مثل کشتی های هوایی یا هواپیماهای جنگی که شباهت بسیاری به نسخه های واقعی مورد استفاده در جنگ جهانی اول دارد یا لباس های سربازانی که شباهت به لباس سربازان آلمان در جنگ جهانی اول دارد همگی از المان هایی هستند که میازاکی از دنیای غرب وام گرفته است. این وام گرفتن در حالی در این فیلم یا فیلم های دیگر او رخ می دهد که خود میازاکی می گوید که فردی ضد جنگ است و اکثر آثار او نیز در نکوهش جنگ و جنگ افروزی ساخته شده است. با این که میازاکی تم ضد جنگ را در آثار خود به نمایش می گذارد ولی همچنان وجود جنگ و نمایش آن در اثار او بسیار به چشم می خورد. آثاری مثل قلعه متحرک هاول، لاپوتا، پرنسس مونونوکه و وقتی باد بر می خیزد.

وجود المان های تکرار شونده دیگری مثل عنصر پرواز به خاطر گذشته خانوادگی میازاکی که در تمامی آثار او دیده می شود نیز از جمله المان های تکرار شونده دیگر در فیلم های میازاکی است. وجود ربات های درون قلعه لاپوتا که شبیه به ارواح نظاره گر در فیلم پرنسس مونونوکه هستند یا دزدان دریایی که بعدها آن ها را در فیلم پورکو روسو می بینیم و حتی وجود پیرزن یا جادوگر قوی که در آثار میازاکی از قلعه متحرک هاول تا پرنسس مونونوکه و ... می بینیم از المان های تکرار شونده دیگر در اثار او است.

اما مهمترین بخش این المان ها قلعه است. در دنیای میازاکی برای اولین بار عنصر قلعه در فیلم لاپوتا به نمایش گذاشته می شود و بعد ها در قلعه متحرک هاول این نماد تکمیل می شود. قلعه لاپوتا در واقع از داستان سفرهای گالیور نوشته جاناتان سویفت نشات گرفته شده است. قلعه ای که سویفت به تصویر می کشد یک قلعه نظامی معلق در آسمان است که برای قدرت نمایی و جنگ افروزی ساکنانش ساخته شده است و از تکنولوژی بالایی نیز برخوردار است. قلعه ای که سویفت در داستان خود به نمایش می گذارد در واقع طعنه ای عمیق به سیاست های استعماری بریتانیا و دیگر کشورهای استعمار طلب اروپایی است که به هر نقطه جهان که دسترسی پیدا کرده اند تنها جنگ و خشونت را برای مردمان آن سرزمین به ارمغان آورده اند. قلعه معلق در داستان ها و افسانه های اسطوره ای دیگر نیز به نمایش گذاشته شده است. از باغ های معلق بابل که متعلق به سومریان است که عناصر بسیار مشابهی همچون خط نوشتاری به نمایش در آمده در قلعه درون انیمه به این قوم تعلق دارد بگیرید تا شکل و شمایل خود قلعه که مشابه سازه های قوم های اینکا در آمریکای مرکزی است. قلعه لاپوتا خود نیز الهام بخش اثار انیمیشنی و حتی بازی های ویدئویی دیگری نیز بوده است، از انیمیشن آتلانتیس تا خانه پرنده در آپ که همگی به نوعی به قلعه میازاکی شباهت دارند.

داستان قلعه موجود در انیمه لاپوتا در واقع داستان هبوت انسان ها از بهشت عدن است. قلعه که شباهت بسیاری به بهشت عدن است از داستان های اسطوره ای و مذهبی ادیان ابراهیمی نشات گرفته شده است. داستان آدم و حوا که به واسطه خوردن میوه ممنوعه از بهشت رانده شدند و به زمین هبوط کرده اند. انیمه در ابتدای داستان خود نیز همین داستان هبوط را به نمایش می گذارد، داستان انسان هایی که در درون قلعه لاپوتا زندگی می کردند ولی به خاطر گناهانشان و استفاده از قلعه برای جنگ افروزی به زمین تبعید شدند و قلعه یا همان بهشت عدن خالی از سکنه در درون آسمان باقی ماند. قلعه ای که دوباره شاهد تلاش های این بار یک دختر و پسر نوجوان است که می خواهند دوباره به قلعه بازگردند و همین طور نیروهای نظامی که خواهان تصاحب قدرت قلعه برای تکرار جنگ افروزی های گذشتگان هستند. ولی همانند داستان هبوط انسان از باغ عدن، اینجا نیز در پایان انیمه باز انسان ها محکوم به زندگی در زمین هستند و بار دیگر باغ ادن خالی از انسان ها به سفر خود در درون آسمان ادامه می دهد.

 قلعه از جهات دیگر شبیه به درخت زندگی نیز هست. مفهومی که در ادبیات و داستان های اسطوره ای ما بسیار دیده شده است. مفهومی که نشان می دهد درخت نمادی از حیات است و در اکثر آثار میازاکی درخت به عنوان نمادی از حیات به نمایش گذاشته می شود. در مقابل این مفهوم میازاکی از سازه های انسانی به عنوان مفهومی در مقابل حیات استفاده می کند و در قلعه این نماد سازی را به وضوح نشان می دهد. نصفه بالایی قلعه که سرسبز است به عنوان نشانه ای از حیات و قسمت پایین که کاربردی نظامی و جنگی دارد را به مرگ تشبه می کند. در پایان انیمه نیز قسمت زیرین شهر نابود می شود و قسمت بالایی شهر به حرکت خود ادامه می دهد. نمادی که نشان می دهد انسان ها و سازه های ساخته شده به دست آن ها به نوعی حیات را به سوی نابودی می کشانند و تا زمانی که این سازه ها نابود نگردند حتی نمی تواند به زندگی خود ادامه دهد.

نام انیمه: Castle in the Sky

کارگردان انیمه: Hayao Miyazaki

تهیه کننده: Isao Takahata

نویسنده: Hayao Miyazaki

استودیو سازنده: Studio Ghibli

 تعداد قسمت: 1 ( 124 دقیقه )

سال انتشار: 2 August 1986

موسیقی:  Joe Hisaishi

فروش: 15 میلیون دلار

دوبلورها: Mayumi Tanaka ( در نقش Pazu) ، Keiko Yokozawa ( در نقش Princess Sheeta)

امتیاز: Metacritic (78) ، imdb (8.1/10) ، rottentomatoes (% 95)