نقد انیمه Akira

آکیرا

به عقیده بسیاری از صاحب نظران انیمه آکیرا نه تنها یکی از بهترین آثار انیمیشنی کشور ژاپن است بلکه جزو بهترین آثار ژانر سایبرپانک نیز محصوب می شود. اثری که کارگردان و نویسنده مشهور ژاپنی یعنی کاتسوهیرو اوتومو آن را ساخته است. کارگردانی که مانگای آکیرا را به نگارش درآورده است و همچنین در ساخت آثار دیگری چون پسر بخار، خاطرات و انیمه متروپولیس نیز مشارکت داشته است. اکیرا قبل از آن که در دسته آثار انیمیشنی قرار گیرد تبدیل شده است به یکی از چند مثالی که عمده منتقدان زمانی که از ژانر سایبرپانک حرف می زنند به زبان می آوردند. اسم هایی همچون بلید رانر، ماتریکس، روبوکاپ و آکیرا که جزو سرآمدان این نوع از ژانر در سینما هستند.

سایبرپانک همان گونه که از نامش پیداست درباره تقابل بین انسان و ماشین صحبت می کند. این ژانر که ابتدا در ادبیات داستانی دهه 60 و 70 آمریکا ظهور کرد و بعد ها به ادبیات سینما نیز راه پیدا کرد یکی از معدود ادبیات داستانی است که پیوند بسیار نزدیکی با تکنولوژی دارد. شاید بتوان گفت که ظهور تکنولوژی و پیشرفت آن در قرن 20 بود که زمینه پیدایش این مدل از ادبیات را به وجود آورد. ژانر سایبرپانک که جزوی از زیرمجموعه ادبیات علمی و تخیلی محسوب می شود برای اولین بار در دوران عصر طلایی ادبیات علمی و تخیلی برای خود توانست جایگاهی پیدا کند. این گونه از ژانر داستانی دنیایی را به تصویر می کشد که در آینده ای بسیار نزدیک رخ می دهد. آینده ای که بشر به واسطه پیشرفت در تکنولوژی زندگی خود را در احاطه و تسلط تکنولوژی های روز دنیا می بیند. تکنولوژی هایی که در ابتدا برای تامین رفاه انسانی به وجود آمده اند و قرار بود در خدمت انسان باشند ولی به مرور این انسان ها هستند که به خدمت تکنولوژی درآمده اند. دنیایی که برعکس دنیاهای علمی و تخیلی به هیج وجه زیبا نیست و قرار نیست که دنیای جذابی از تکنولوژی را به نمایش بگذارد. برعکس قرار است آن روی تاریک این دنیا را به ما نمایش دهد.

دنیایی که حکومت ها در آن به آستانه فروپاشی رسیده اند و دنیا در دست شرکت های چند ملیتی است که با تکنولوژی در حال استعمار توده های مردمی هستند. استعماری که نتیجه آن به وجود آمدن پادآرمان شهرهایی است با ساختمان های سر به فلک کشیده که در آن طبقه ثروتمند زندگی می کنند و خیابان ها و کوچه هایی که تبدیل به زباله دانی تکنولوژی شده اند و مختص طبقه فرودست جامعه است. جامعه ای که نماد سازی آن در این گونه ادبیات از شهری مثل هنگ کنک المان برداری شده است. هنگ کنک که نماد پیشرفت لجام گسیخته تکنولوژی در دنیای امروز است. شهری با وجود فاصله های طبقاتی زیاد بین قشر کارگر و ثروتمند، همچنین آسمان خراش های زیبا و کوچه های تاریک و سرشار از جنایت های سازمان یافته که دقیقا پادآرمان شهرهای درون این ژانر را به تصویر می کشد. فاصله طبقاتی بسیار زیادی که یکی از عناصر اصلی این نوع ادبیات است و به قول استرلینگ نویسنده مشهور ژانر سایبرپانک : " تقابل بین فقیران و تکنولوژی پیشرفته ". دنیایی که به واسطه تکنولوژی اما با توجه به هزینه بسیار بالای آن تنها در دست طبقه بالای جامعه است. علاوه بر ساختار طبقاتی درون این مدل ادبیات داستانی مفاهیمی چون دستکاری بدن با استفاده از تکنولوژی و پیوند بدن انسان و ماشین، پرسش درباره هویت انسانی در عصر تکنولوژی ماشینی، هوش مصنوعی و هویت آن، فضای سایبر و ... از جمله نمادها و مفاهیمی هستند که در ژانر سایبرپانک به آن ها پرداخته می شود. به خصوص سوالاتی درباره اینکه دقیقا هویت یک فرد و وجود انسان چگونه تعریف می‌شود. اینکه چه مقدار از اندام های انسانی را می‌توان به ماشین تبدیل کرد، ولی هنوز نام انسان بر روی او گذاشت. یا این سوال که آیا می‌توان به یک هوش مصنوعی هویت داد و سوال‌هایی از این قبیل، همیشه بخشی جدانشدنی از این گونه‌ی ادبی بوده‌اند.

این گونه از ادبیات که قدمتی 100 ساله دارد با آثار نویسندگان مشهوری چون نورو منستر، ویلیام گیبسون و فیلیپ کی دیک نویسنده داستان آیا اندرویدها خواب گوسفند برقی می بینند پا به عرصه گذاشت. این ژانر به واسطه نمایش تکنولوژی و شهرهایی با خصوصیات عجیب و غریب در همان ابتدا پیوند نزدیکی با سینما برقرار کرد. زیرا سینما تنها در صورتی می تواند این ادبیات را تبدیل به آثار سینمایی کند که پیشرفت تکنولوژی در سینما به حدی رسد که امکان ساخت جلوه های ویژه درون داستان ها امکان پذیر شود. دهه 80 میلادی زمان ورود ژانر سایبرپانک به سینما بود. اثاری مثل بلید رانر محصول 1982 یا انیمه آکیرا محصول 1988 از جمله پیش قراولان حضور ژانر سایبرپانک در سینما بوده اند. آثاری که عمده تمرکز خود را بر نمایش جوامعی گذاشته اند که تکنولوژی پیشرفت باعث به وجود آمدن فاصله طبقاتی و گسل های اجتماعی شده اند. جوامعی که به واسطه تکنولوژی انسان هایشان به پوچی رسیده اند و دولت ها نیز با وجود باند های مافیایی و شرکت های چند ملیتی عملا قانون جنگل را در این جوامع پیاده می کنند. ژانری که دغدغه اش نمایش مشکلات حال و حاضر جوامع انسانی در قالب دنیایی خیالی است.

در دنیا دو اثر انیمیشنی ژاپنی بسیار مشهور موضوع ژانر سایبرپانک را در قالب داستان خود به نمایش می گذارند. انیمه آکیرا و شبیه درون پوسته دو اثری هستند که شاخصه های این ژانر را به خوبی به نمایش گذاشته اند. دو اثری که در پس لایه های خود درباره این مفهوم صحبت می کنند که انسان بودن به چه معناست و آن چیزی که ما را تبدیل به انسان می کند چیست؟ مفهوم انسان بودن در عصر تکنولوژی به چه معناست؟ رابطه انسان با ربات ها و در هم آمیخته شدن وجود انسانی و رباتی همچون اندام مصنوعی رباتیک چه تاثیری بر مفهوم انسان بودن می گذارد؟ آکیرا روایت گر داستان دو موتور سواری است که در اثر برخورد با پدیده ای خاص یکی از آن ها دارای قدرت فرابشری شده و همین قدرت عاملی می شود برای نابودی جامعه درون انیمه. آکیرا نقد صریحی بر قدرت و قدرت طلبی است. قدرت طلبی که در ذات انسان وجود دارد و تمایل انسانی که برای کسب قدرت بیشتر همیشه در وجود انسانی بوده است. آکیرا روایت گر داستان دو شخصیتی است که یکی عقده داشتن قدرت را دارد و با کسب قدرت رفتار کاملا مخربی را به نمایش می گذارد و دیگری فردی که قرار است این قدرت مخرب را کنترل کند. همچون سکانسی که پسر می خواهد موتور را براند ولی به او تذکر داده می شود که نمی تواند از عهده راندن این موتور بر بیاید، زیرا این موتور نمادی از قدرتی است که در دنیا وجود دارد ولی پسر توانایی کنترل قدرت را ندارد. حتی در صورت کسب قدرت نیز او نمی تواند ذات قدرت را درک کند و به جای کنترل او بر قدرت، قدرت او را کنترل می کند. قدرتی که در ذات انسان وجود دارد و انسان تمایل بسیاری به داشتن قدرت و داشتن سلطه دارد. قدرتی که اگر از پس کنترل آن بر نیاید می تواند انسان را تبدیل به یک هیولا کند. هیولایی که توسط قدرت از کنترل خارج شده انسان ها به وجود می آید و نشان می دهد که منشا هیولاها خود انسان ها و ذات قدرت طلبی بی حد و حصر آن ها می باشد.

حال همین قدرت بسیار زیاد زمانی که پیوندی با تکنولوژی پیشرفته ایجاد کند می تواند قدرتی فراتر از آنچه که می توان فکرش را کرد ایجاد کند. دست در نماد شناسی نمادی از قدرت است و سکانس پیوند خوردن دست مکانیکی با بدن شخصیت اصلی ما یعنی تتسویا نشان می دهد که ترکیب قدرت طلبی انسانی و تکنولوژی پیشرفته می تواند ما را در صورتی که آن را کنترل نکنیم تبدیل به هیولایی کند که تنها هدفش بلعیدن اطرافش است. از جهت دیگر دست رباتیک تتسویا نمادی از قدرت تکنولوژی نیز می تواند باشد و نشان دهد که تکنولوژی نیز می تواند برای انسان قدرت به ارمغان بیاورد. حال پیوند این دو عنصر و نشستن تتسویا بر روی صندلی یا تخت پادشاهی می تواند انسان را تبدیل به هیولایی کند که قدرتش بسیار ویرانگر است.

انیمه از طرف دیگر نقد جدی دیگری بر ساختار جامعه ژاپن وارد می کند. نمایش انفجار اتمی درون انیمه ارجاعی به انفجار اتمی در زمان جنگ جهانی دوم است و تاثیراتی که این انفجار بر روی ناخودآگاه مردم ژاپن گذاشته است. تاثیراتی که باعث از هم پاشیدن ساختار سنتی کشور ژاپن و ساختار هویتی آن شده است. ورود مدرنیته بعد از جنگ جهانی دوم و از بین رفتن ساختارهای اجتماعی و فرهنگی این کشور باعث به وجود آمدن نوعی بیگانگی هویتی در ساختار جامعه ژاپن شده است که انیمه با نگاهی دقیق این بیگانگی هویتی را به تصویر می کشد. ژاپن در انیمه آکیرا دیگر آن کشور با فرهنگ غنی و آداب و رسوم خاص و طبیعت زیبا نیست بلکه ژاپن مدرن ترکیبی از شرکت های چند ملیتی که باعث ایجاد فاصله طبقاتی شده اند، گروه های معترض و انقلابی، گروه های تروریستی، باندهای مافیایی و همچنین خورده فرهنگ هایی گانگستری مثل گروه های موتور سواری آمریکایی شده است. جایی که دیگر جوانانش به دنبال کسب دانش و فرهنگ اصیل نیستند و جای آن به دنبال خوشگذاری و خلافکاری هستند. ژاپنی که همچنان تحت تاثیر جنگ های اتمی در دوران جنگ سرد است و تقابل بلوک شرق و غرب برای کسب قدرت بیشتر است و اختلافات داخلی بسیار زیادی که در دهه 80 میلادی بین توده های مردم و حکومت در جریان بوده است.

جامعه ای که به گویی منتظر یک منجی برای رهایی از وضعیت دوران دهه 80 ژاپن است که در انیمه با نام آکیرا به نمایش گذاشته می شود. ولی منجی که نه تنها برای سر و سامان دادن به اوضاع آشفته ژاپن برنخواسته است بلکه برای نابودی این جامعه بی هویت اقدام می کند. آکیرا دقیقا انعکاسی از جامعه دهه 80 میلادی در ژاپن است و دغدغه اش نمایش ترکیبی از واقعیت ها و استعاره ای از وقایع درون جامعه کشور ژاپن است. ژاپنی که در دهه 80 بعد از رشد و جهش بسیار بزرگ خود در جهان دچار توقف ناگهانی می شود که مجبور است با گذر از جامعه سنتی خود جامعه مدرن را بپذیرد. جامعه مدرنی که نمادش صنعت است و در سکانس نشستن تتسویا بر تخت پادشاهی با نماد دست رباتیک به مخاطب نشان داده می شود. دستی که علارغم قدرت بسیار ولی لجام گسیخته است و باعث نابودی انسان می شود. انسان شرقی ژاپنی که همراه طبیعت بوده است ولی این تکنولوژی و قدرت هویت جوان ژاپنی سنتی را از بین می برد و او را دچار پوچی می کند.

انیمه در مفهوم کلی خود این بیان را به نمایش می گذارد که اگر یک جامعه در آستانه فروپاشی قرار بگیرد دیگر فرقی ندارد که شما در طبقه ثروتمند باشید یا فقیر، فرقی ندارد قوی باشید یا ضعیف، فرقی ندارد با حکومت باشید یا بر ضد حکومت، زمانی که جامعه از هم بپاشد همگی افراد جامعه را به درون خود می بلعد. پس باید حواسمان باشد که جامعه دچار بی هویتی نشود، بی هویتی که باعث از خود بیگانگی ما می شود و این از خود بیگانگی به واسطه قدرت بسیار زیادی که دارد زمانی که از کنترل خارج شود دیگر هیچ کس نمی تواند جلوی آن را بگیرد.

نام انیمه: Akira

کارگردان انیمه: Katsuhiro Otomo

تهیه کننده: Ryōhei Suzuki

نویسنده: بر اساس مانگای آکیرا نوشته Katsuhiro Otomo

استودیو سازنده: Studio Toho

 تعداد قسمت: 1 ( 124 دقیقه )

سال انتشار: July 16, 1988

موسیقی:  Shōji Yamashiro

فروش: 56 میلیون دلار

دوبلورها: Mitsuo Iwata ( در نقش Shōtarō Kaneda) ، Nozomu Sasaki ( در نقش Tetsuo Shima)

امتیاز: MyAnimeList (8.2/10) ، imdb (8.1/10) ، rottentomatoes (% 87)