چگونه نقد کتاب بنویسیم

گاها پیش آمده است که به عنوان یک خواننده یا یک نویسنده بخواهیم کتابی را که خوانده ایم مورد بررسی و نقد قرار دهیم. اما سوال این است که چگونه می‌توان یک کتاب را نقد و بررسی کرد؟ چه مواردی را باید در نقد کتاب مورد توجه قرار داد؟ یا چه مواردی نیاز نیست در نقد آورده شود؟

ابتدا باید بدانیم که معرفی کتاب با نقد آن متفاوت است. ما در معرفی کتاب می‌خواهیم به مخاطبان نشان دهیم که کتاب مورد نظر وجود دارد و ‌ها می‌توانند کتاب را تهیه و مطالعه کنند. برای همین مشخصات کتاب، شامل نویسنده، عنوان، بخشی از خلاصه کتاب در معرفی آورده می‌شود. مطالعه دقیق و زیر ذره بین بردن محتویات کتاب در بخش معرفی جایگاهی ندارد و این نکته باید در خاطرمان باشد که در معرفی کتاب نقد جایگاهی ندارد.

نوشتن نقد کتاب فواید بسیاری دارد، یکی از مهمترین این فواید آن است که به مخاطبان معیاری می‌دهد تا بدانند کتاب خوب را از بد تشخیص دهند. این تشخیص کمک می‌کند تا در بعدها برای انتخاب کتاب‌هایی که می‌خواهند مطالعه کنند روش دقیق‌تری به کار ببرند. از سوی دیگر نقد نوشتن سلیقه عمومی جامعه را نیز افزایش داده و تفکر انتقادی را به خوانندگان منتقل می‌کند.

اما در بحث نقد کتاب ما به دنبال آن هستیم که مشخص کنیم آیا کتابی که به نقد و بررسی آن پرداختیم ارزش خواندن دارد یا نه. اگر ارزش دارد دلیل این ارزش چیست و اگر ندارد دلیلش چیست. به همین خاطر در مرحله اول نقد کتاب باید سه نکته اصلی را به خاطر داشته باشیم. ابتدا هدف اصلی کتاب چیست؟ دوم سبک نگارش کتاب چیست؟ سوم انعکاسی از نظرات فرد بررسی کننده را ارائه کنیم. انگیزه نویسنده برای نوشتن کتاب، رسیدن اهدافی که نویسنده در کتاب به دنبال آن بوده، ارتباط معنادار مطالب کتاب و کیفیت ظاهری نیز از دیگر مواردی است که در نقد و بررسی کتاب به آن توجه می‌شود.

مرحله دوم در نقد کتاب اختصاص دارد به بررسی خود نویسنده که شامل دادن اطلاعاتی از زندگی و سابقه کاری اوست. این که نویسنده در چه شرایط اجتماعی و فرهنگی بزرگ شده یا در چه شرایط تاریخی حضور داشته است می‌تواند به خواننده کمک کند تا درک بهتری از کتاب نویسنده پیدا کند.

مرحله سوم به سراغ کتاب و خلاصه کردن آن می‌رویم. یعنی با آوردن خلاصه ای از کتاب در متن نقد خود به مخاطب می‌گویم که کتاب قرار از درباره چه موضوعی با شما صحبت کند. بعد از آن می‌توانیم محتوای کلی و موضوع کتاب را به صورت اجمالی بررسی و درباره نظراتمان پیرامون کتاب سخن بگوییم.

توجه داشته باشید که برای نقد نوشتن در حوزه کتاب می‌توانید هم محتوای اثر و هم ظاهر آن را مورد بررسی قرار دهید. اگر ظاهر کتاب مورد توجه منتقد قرار گیرد و درباره آن سخن بگوید به اصطلاح آن را نقد صوری می‌گویند. زیرا ظاهر و کیفیت کتاب اعم از قطع کتاب، تصویر سازی روی جلد، کیفیت کاغذ و چاپ همگی می‌تواند بخشی از نقد را به خود اختصاص دهد.

توجه به این که اثر مورد بررسی درباره چه موضوع یا چه مدل کتابی است در بخش بعدی اهمیت می‌یابد. زیرا روش نقد کتاب‌های داستانی یا رمان متفاوت از نقد کتاب‌های علمی یا زندگی نامه و انواع دیگر کتاب‌هاست. در کتاب‌های داستان سبک نویسنده، یکدست بودن زبان نوشتار، استفاده درست از عناصر داستانی اهمیت دارند. بلعکس در کتاب‌های علمی صحت مطالب ارائه شده یا بررسی درست بودن پیشینه تحقیقات نویسنده و ادعاهایی که در کتاب ارائه شده اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

عناصر داستانی جزو مهمترین معیارها برای شکل گیری یک کتاب خوب است. به همین دلیل باید در نقد کتاب‌های داستانی عناصر داستان مورد توجه قرار گیرند. به طور مثال ایا شخصیت‌ها به خوبی شکل گرفته‌اند؟ پیرنگ داستان چگونه است؟ آیا روایت داستان به درستی انجام شده؟ شخصیت‌ها از چه زبانی استفاده می‌کنند؟ و سوالات دیگری که می‌توان آن ها را مطرح کرد و به دنبال پاسخ آن بود.

یادمان باشد که در نقد کتاب‌های ترجمه شده علاوه بر دقت در نکات بالا باید کیفیت ترجمه را نیز به دقت مورد بررسی قرار داد. کتاب‌های خارجی معمولا توسط چند مترجم ترجمه می‌شوند، این خود می‌تواند باعث شود که یک کتاب به چند زبان مختلف به لحاظ ترجمه تقسیم شود. تقسیم بندی که با بررسی دقیق می‌تواند مخاطبان را به سوی بهترین ترجمه ممکن هدایت کند تا لذت خواندن یک کتاب با ترجمه خوب را تجربه کنند.

اما چگونه قالب یک نقد استاندارد را رعایت کنیم. در بخش بعدی می‌خوایم به شما قالبی استاندارد ارائه دهیم که از طریق آن خود بتوانید یک کتاب را نقد و بررسی کنید.

1- مقدمه: این بخش به معرفی کتاب و نویسنده آن اختصاص دارد. در این بخش می‌توانیم اطلاعات کلی و خلاصه داستان کتاب را به مخاطب ارائه دهید. همچنین ایجاد مسئله برای ورود به نقد نیز در این بخش قرار می‌گیرد. منظور آن است که به مخاطب بگوید هدفتان از نقد این کتاب چیست.

2- بدنه اصلی: این بخش مرتبط با طرح مسئله قبلیتان است. بعد از طرح مسئله حال به این بپردازید که چرا می‌خواهید کتاب را نقد و بررسی کنید. می‌توانید چند دلیل برای این کار بیاورید و مسئله‌ای را که در بخش مقدمه مطرح کنید بیشتر برای خواننده باز کنید. همچنین در بدنه اصلی می‌توانید درباره ساختار نوشته و نقاط ضعف و قدرت آن، فنون و سبک نگارش، شواهد و استدلال‌های نویسنده، میزان کاربردی بودن کتاب و مثال‌ها صحبت کنید.

3- پایان و نتیجه گیری: جمع بندی مطلب یکی از مهارت‌های مهم در نوشتن نقد است. در این بخش شما باید برای مخاطب خود خلاصه‌ای فشرده و کاربردی از آن چه که در متن اصلی گفته‌اید را بازگو کنید. ارائه راه حل و توصیه‌های برای بهتر شده کار نویسنده را نیز فراموش نکنید، زیرا نقدی که راهکار ارائه ندهد قطعا نمی‌تواند تاثیرگذار باشد.