نقد فیلم I Shall Live By Myself

فیلم «I Shall Live By Myself» اثری قابل تامل از سینمای معناگرای ژاپن است. فیلم شما را درگیر سوژه خود، یعنی پیرزنی تنها می‌کند که در حال گذراندن زندگی است. زندگی که در تنهایی به سر می‌شود و این تنهایی دلیلی است تا ما با او وارد جهان خاطراتش شویم. جهان خاطراتی که از پس ذهن او به آن خواهیم نگریست. همراه ما باشید با نقد فیلم به تنهایی به زندگی ادامه می دهم.

سینمای ژاپن در سال‌های گذشته آثار شاخصی را به مخاطبان جهانی عرضه کرده است. آثاری همچون « Shoplifters» که نگاهی جدید نسبت به جامعه ژاپن و به خصوص بحث سالمندی دارد. زیرا جامعه ژاپن به سرعت در حال حرکت به سوی جامعه‌ای متشکل از افرادی با سن بالاست. جامعه‌ای که در آن دبستان‌ها بسته می‌شوند و خانه‌های سالمندان جایگزین آن‌ها شده‌اند.

زندگی سالمندی

همین موضوع تبدیل به سوژه‌ای شده است که گهگاه فیلمسازان ژاپنی همچون « Shuichi Okita» شده است. کارگردانی که آثار قابل تاملی را با سوژه سالمندی جلوی دوربین خود برده است. « Ecotherapy Getaway Holiday» و « Mori, The Artist’s Habitat» دو اثر قبلی او هستند که قهرمانانش افراد سالخورده‌ای بودند که علارغم ضعف‌های خود راهی را برای زندگی پیدا کرده‌اند.

قهرمان فیلم جدید این کارگردان نیز یکی از همین افراد سالخورده است. فیلم به تنهایی به زندگی ادامه می‌دهم، براساس رمانی به همین نام بوده که آن را « Chisako Wakatake» به نگارش درآورده است. رمانی پرفروش که در سال 2017 انتشار یافت و برنده دو جایزه معتبر ادبی « Akutagawa Prize» و « Bungei Prize» در این کشور است. 

فیلمی سورئال

فیلم اثری جدی با رگه‌های کمدی است که در فضایی سورئال داستان خود را پیش می‌برد. داستان درباره پیرزنی تنها با بازی « Yūko Tanaka» است. او که بعد از مرگ همسرش به تنهایی و به دور از دو فرزندش زندگی می‌کند، دچار بیماری زوال عقل شده است. زوال عقل او باعث شده تا موموکو دچار توهمات ذهنی شود که جهان سورئال فیلم را می‌سازند.

زوال عقل سوژه‌ای است که پیش‌تر در فیلم « A Long Goodbye» آن را دیده‌ایم. اثری که درباره مدیر بازنشسته‌ای است که دچار این بیماری می‌شود و همین مسئله زندگی او را تغییر می‌دهد. حال ما در این اثر نیز شاهد تکرار این سوژه و ترکیب آن با جهان سالمندی هستیم. جهانی که برای شخصیت اصلی فیلم تنهایی به ارمغان آورده است.

تنهایی ارمغان سالمندی

تنهایی نکته قابل تامل فیلم است. تا به این اندازه قابل تامل که در سکانسی که موموکو در حال خرید یک خودرو برای خود است، فروشنده برای تبلیغ ماشین می‌گوید "هوندایی که نزدیک شماست، بهتر از بچه‌ایه که دور از شماست". این شعار به اندازه‌ای تلخ و کوبنده است که در ابتدا موموکو آن را متوجه نمی‌شود، اما در پایان فیلم و زمانی که فرزندانش هیچکدام پیش او نمی‌آیند، به این جمله اعتقاد پیدا می‌کند.

حضور فرزندان در کنار سالمندان ما را به یاد فیلم مشهور یاشیرو اوزو با نام « Tokyo Story» می‌اندازد. یا فیلم « After the Storm» که آن هم درباره مادری است که پسر و فرزندش به ملاقات او می‌آیند. ملاقاتی که محور اصلی فیلم است اما در اینجا این ملاقات که بین مادر و دختر رخ می‌دهد، تنهایی موموکو را تسکین نمی‌دهد بلکه آن را تبدیل به شرم می‌کند.

تنهایی به اندازه‌ای در موموکو تاثیر گذاشته است که او در سکانسی که مادربزرگ خود را به یاد آورده، دیالوگ‌هایی عجیب را به زبان می‌آورد که نشان دهنده همان ترس از تنهایی اوست.

"- من تنها نیستم، یه روز خوب میاد. 

- نوه تو، تک و تنها تو این خونه، منتظر غروب خورشیده. می‌بینی روزگار چه بلایی سرم آورده؟"

ما تو هستیم

فیلم زوال عقلی موموکو را در فضایی سورئال و با اِلمان‌هایی همچون توهمات ذهنی او به نمایش می‌گذارد. سه مرد جوانی که همچون یک گروه کر همیشه به دنبال موموکو هستند، یکی از همین مفاهیم است. مفهومی که از مباحث روانشناسی الگو گرفته است و به سه عنصر شخصیت یعنی نهاد، خود و فراخود اشاره دارد. گویی که ضمیر شخصیتی موموکو در مواجهه با بیماری زوال عقل تقسیم شده است.

تقسیم‌بندی شخصیت موموکو آنجا عیان می‌شود که هر سه مرد خود را با شعار "ما تو هستیم" معرفی می‌کنند. موموکو نیز در مقابل این از هم گسیختگی شخصیت تلاش می‌کند تا مقابله انجام دهد. برای همین او به دنبال آن است که با خواندن کتاب، حفظ کردن اسامی سخت و دیگر فعالیت‌هایی که ذهن موموکو را تقویت می‌کند به مبارزه با این توهمات عجیب برود.

به سوگ نشسته

فیلم در کنار این تقسیم‌بندی مرور خاطرات موموکو را در قالب فلش بک‌هایی که با زندگی حال او ادغام می‌شود به نمایش می‌گذارد. همچون سکانسی که موموکو در خانه نشسته است و دیوار روبروی او تبدیل به صحنه ورود یک استاد ذهن می‌شود که نکاتی اخلاقی را بازگو می‌کند. یا سکانسی که موموکو در سوگ همسرش و مرگ او به یکباره وارد صحنه یک نمایش می‌شود.

می‌توان از سمتی فیلم به تنهایی به زندگی ادامه می‌دهم را به عنوان مروری گذرا به زندگی موموکو نیز دانست. مروری که شباهت زیادی به سریال مشهور « Oshin» و یا انیمیشن « Millennium Actress» دانست. به خصوص انیمیشن ساخت ساتوشی کن که اوکیتا کارگردان فیلم، ارجاعات تدوینی خود را از آن برداشته است. یا سکانس مشهور بازیگران سریال اوشین که همگی در یک قاب هستند و در این فیلم نیز تکرار شده است.

زندگی جریان دارد

موموکو در پس همه این نکاتی که در بالا گفته شد در واقع مراحل سوگواری را طی می‌کند. همسر او فوت کرده و تنهایی موموکو نیز به همین خاطر است. تنهایی که پنج مرحله انکار، خشم، چانه زنی، افسردگی و پذیرش را به نمایش می‌گذارد. مراحلی که در انتها موموکو را به این مرحله می‌رساند که بپذیرد زندگی او در تنهایی سر خواهد شد.

تنهایی که باید از آن بهترین بهره را ببرد، همچون دیالوگی که او از ابتدای فیلم با مسئول پذیرش کتابخانه دارد. دیالوگی که هر دفعه، مسئول پذیرش موموکو را دعوت به کاری می‌کند اما او رد می‌کند. ولی در پایان فیلم او می‌پذیرد که فعالیت پیشنهاد شده از سمت مسئول کتابخانه را انجام دهد. زیرا او دیگر نمی‌خواهد همچون گذشته در تنهایی به سر ببرد و فهمیده است زندگی جریان خواهد داشت.

منبع: مجله نقد فیلم‌گردی