نقد فیلم منصور
فیلم «منصور» را باید اثری شاخص در میان آثار سینمایی دانست که شخصیت‌های تاثیرگذار معاصر ایران را سوژه خود کرده‌اند. اما منصور نه به سبب سوژه قرار دادن شهید «منصور ستاری» فرمانده نیروی هوایی ارتش، بلکه به سبب نگاه اصولی که به شخصیت‌پردازی و ساخت یک کاراکتر قابل پذیرش در سینمای ایران دارد، باید مورد تحسین واقع شود. همراه ما باشید با نقد فیلم منصور.
ساخت آثار سینمایی با محوریت هشت سال جنگ تحمیلی در سال‌های گذشته باعث شده است تا سینما از منظر دیگری به این واقع تلخ اما افتخار آفرین نگاهی بیاندازد. ساخت آثاری همچون «چ»، «تنگه ابوغریب» و «ماجرای نیمروز: رد خون» تلاش‌های هستند که جنگ را این بار از نگاه فیلم‌سازان دهه نود شمسی ببینند و نه نگاه سینمای دفاع مقدسی که در دهه شصت جاری بود.
فیلمی جنگی اما خالی از توپ و تفنگ
فیلم‌سازان جوان در این دهه جنگ را متفاوت از کارگردانان دهه شصت می‌بینند. «سیاوش سرمدی» یکی از این فیلم‌سازان جوان است که با ساخت فیلم اول خود، یعنی «منصور» تلاش کرده است نگاهی متفاوت به دوران جنگ و سال‌های سازندگی بعد از آن داشته باشد. سرمردی در سینمای مستند ایران با آثار شاخصی همچون «ادواردو»، «معتاد به نفت» و «تهران تقاطع سئول» شناخته می‌شود.
آثار مستند سرمدی پیرامون موضوعاتی تاریخی هستند که در بطن روایت خود نه تنها نگاهی محافظه‌کارانه ندارند بلکه نگاهی حقیقت جو را به مسائل مطرح شده دارند. نگاهی که محافظه‌کاری سینمای ایران را در برخورد با مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نقد می‌کند و نشان می‌دهد روایت تاریخ باید بدون سانسور باشد. نگاهی که در «منصور» آن را واضح خواهیم دید.
منصور و روایتی غیرمحافظه‌کارانه
فیلم «منصور» تلاشی برای روایت یک اتفاق بزرگ در تاریخ جنگ است. روایتی که تیمسار ستاری در بطن آن حضور داشت و خود او بود که جرقه اتفاقی را رقم زد که بعدها نماد خودباوری و شعار ما می‌توانیم شد. منصور روایت خود را به پشت جبهه‌ها برده است تا با دوربینی مستند گونه به وقایع دهه شصت نگاهی غیرمحافظه‌کارانه بیاندازد.
صنعت هوایی یکی از مهم‌ترین صنایع در جهان است که تنها چند کشور به صورت انحصاری آن را در اختیار دارند؛ به خصوص در حوزه نظامی و ساخت جنگنده‌ها. سرمدی ارتش و صنعت ساخت هواپیماهای جنگی را که شهید ستاری پایه‌گذار آن بود، تبدیل به سوژه فیلمش می‌کند. فیلمی که جنگی نیست اما جنگ را در لابه‌لای سکانس‌های خود نشان می‌دهد. جنگی که نه تنها خارجی بود، بلکه داخلی نیز بود.
همین نکته جذاب است که منصور را فیلمی قابل تامل می‌کند. فیلمی که بی‌پرده به نمایش خیانت‌ها و کارشکنی‌هایی که در دوران جنگ و سازندگی رخ داد می‌پردازد. فیلمی بیوگرافی که نه تنها در روایت موفق است بلکه در ساخت یک کاراکتر نیز موفق عمل می‌کند. کاراکتری که سرمدی در اولین تجربه فیلم‌سازی خود به سراغ ارتش و فرماندهان آن رفته است.
تیمسار ستاری
منصور ستاری سوژه فیلم سرمردی است. سوژه‌ای که از دل فرماندهان دوران جنگ و از میان فرماندهان ارتش انتخاب شده است. سابقه ساخت فیلم درباره فرماندهان ارتشی جمهوری اسلامی ایران سابقه‌ای درخشان نیست. نه از نظر کیفیت بلکه از نظر پرداختن به این قهرمانان جنگ، باید گفت که سابقه درخشانی وجود ندارد. شاید تنها اثری که بتوان از آن نام برد سریال «شوق پرواز» باشد.
سریال شوق پرواز درباره یکی دیگر از فرماندهان نیروی هوایی ارتش، شهید سرلشگر عباس بابایی است. سریالی که با نمایش شخصیتی جذاب از این فرمانده به دنبال نمایش رشادت‌های این فرماندهان بود. منصور نیز همانند این سریال به دنبال نمایش قهرمانی واقعی است. قهرمانی که سرمدی نشان داده برای پرداخت شخصیتش تلاش بسیاری شده است.
قهرمانی که جایش خالی بود
فیلم «منصور» جدا از روایت مستند گونه خود در ساخت کاراکتر شهید ستاری نیز موفق عمل کرده است. کاراکترسازی یا شخصیت‌پردازی یکی از ارکان مهم در سینماست. رکن مهمی که در نقد فیلم منصور اشاره کردیم و اگر به خوبی انجام شود تضمینی برای موفقیت فیلم خواهد بود. منصور همچون فیلم «ایستاده درغبار» و یا فیلم «تک تیرانداز» به دنبال شخصیت‌سازی از سوژه‌های خود است.
شخصیتی که نه تنها مخاطب را همراه خود می‌کند تا به عمق تفکر او وارد شود، بلکه دغدغه‌ها، مشکلات و حتی احساسات او را نیز به مخاطب نشان می‌دهد. شخصیت ستاری در فیلم منصور کارکردی قهرمان گونه دارد. او قهرمان داستان خود است و مخاطب نیز او را همچون یک قهرمان می بیند. قهرمانی که در زمان کار تبدیل به یک انسان مقتدر و در زندگی شخصی تبدیل به مردی معمولی می‌شود.
همین شخصیت‌پردازی و البته بازی خوب «محسن قصابیان» در نقش ستاری است که منصور را تبدیل به قهرمان گمشده این روزهای سینمای ایران می‌کند. قهرمانی که تنها با چند دیالوگ می‌تواند در دل مخاطب خود نفوذ کند، در مواقع حساس مخاطب را با خود همراه کند و صد البته شعار ندهد. منصور و کاراکتر ستاری شعار نمی‌دهند و همین نکته باعث شده تا این فیلم برای مخاطب اثری واقعی باشد.
فیلمی که شعار نمی‌دهد
فیلم ستاری را تبدیل به شعار نمی‌کند. ستاری هم مثل انسان‌های واقعی نقاط ضعف دارد و نقاط قوت. اگر ستاری در برخورد با کسانی که نمی‌گذارند کشور بر توان خود تکیه کند همچون یک شمشیر برنده است، در مقابل زمانی که با خانواده یا افرادی که زیر دست او هستند برخورد می‌کند همچون یک پدر و دوست مهربان است. شخصیتی که برای مخاطب قابل لمس و دست یافتنی است.
فیلم «منصور» اثری شاخص در حال و هوای این روزهای سینماست. اثری که دیدن آن به شما پیشنهاد می شود. با تشکر از شما مخاطبان مجله نقد فیلم‌گردی، نظرات خود را درباره نقد فیلم منصور در بخش دیدگاه‌ها با ما در میان بگذارید.
