نقد انیمه Spy × Family
انیمه‌های ژاپنی که در ژانر تریلر جاسوسی قرار بگیرند بسیار زیاد هستند. همچنین آثاری که بخواهند این ژانر را با ژانر کمدی ترکیب کنند نیز بسیار به چشم می‌خورد. اما مسئله اصلی ترکیب موفق این دو ژانر و خلق محصولی جذاب است. Spy × Family یا جاسوس و خانواده اثری است که می‌توان گفت مولفه‌های این دو ژانر را به خوبی با یکدیگر ترکیب کرده است.
جاسوس و خانواده اقتباسی از مانگای Tatsuya Endo است. نویسنده‌ای ناآشنا برای ما ایرانی‌ها که بعد از انتشار انیمه این اثر برای ما نیز نامی شناخته شده به حساب می‌آید. داستان اثر ساده است، جاسوسی که می‌خواهد از مقامات دولتی کشور دشمن جاسوسی کند. اما مسئله اصلی نحوه این جاسوسی است. مدلی که قطعا در میان تمام آثار تولید شده در این ژانر تک است.
جاسوس داستان باید با تشکیل یک خانواده مصنوعی این کار را انجام دهد. خانواده‌ای متشکل از پدر که جاسوس است، مادر که یک قاتل حرفه‌ایست و دختر کوچک خانواده که ذهن‌خوان است. پارودی که کل ژانر جاسوسی را به سخره می‌گیرد. زیرا در این اثر همه عناصر داستانی دنیای جاسوسان را خواهید دید ولی به صورت طنز.
نکته مثبت اثر نیز در همین طنز و رابطه‌ای است که این خانواده مصنوعی با یکدیگر دارند. تقابلی که میان پدر جاسوس با ماموریتش و محافظت از خانواده مصنوعی به عنوان یک پوشش شکل می‌گیرد. آن هم برای بهترین جاسوس دنیا که توانایی انجام هر کاری را دارد، از تغییر چهره تا نبرد تن به تن و غیره ولی این جاسوس خبره در مصاف با مفهومی به نام خانواده کاملا شکست خورده به نظر می‌آید.
البته بهتر است بگویم که او یاد می‌گیرد که خانواده چیست. این سوال خانواده چیست به احتمال زیاد سوال اصلی است که نویسنده داستان و البته سیاستگذاران فرهنگی ژاپنی به دنبال آن هستند. البته جواب این سوال ساده است اما برای کشوری که خانواده در آن به خصوص در چند دهه اخیر دستخوش تغییرات جدی شده است، کمی سخت به نظر می‌آید.
انیمه جاسوس و خانواده در ظاهر اثری طنز با درون مایه‌های تریلرهای جاسوسی است اما به احتمال زیاد کارکردی بسیار بزرگتر آن هم از نوع باز تعریف نظام فرهنگی در کشور ژاپن دارد. این سخن بر این مبنا گذاشته می‌شود که این اثر با آمارهای نزدیک به میلیونی به خصوص در سایت‌های مرجعی همچون myanimelist و crunchyroll روبرو شده است.
از سمتی برای سازوکار صنعت انیمه در ژاپن به خصوص در دهه اخیر که بیشتر آثار ساخته شده در آن تعداد قسمت‌هایشان از 13 تجاوز نمی‌کند، ساخت اثری 25 قسمتی که فصل‌های دوم و سوم آن نیز تمدید شده‌اند کمی عجیب است. به خصوص که ادامه ساخت این اثر شما شاهد باشید که این مضمون یعنی ایجاد یک خانواده مصنوعی با محوریت پدر، مادر و بچه بار دیگر تکرار شود.
برای اثبات حرفم شما را به سال 2012 ارجاع می‌دهم. زمانی که انیمه مشهور Sword Art Online برای اولین بار پخش گردید و مفهوم جدید را با عنوان تناسخ به دنیای دیگر یا بهتر بگویم جهان متاورس آشنا ساخت. از آن زمان تقریبا موضوع تناسخ به جهان دیگر تبدیل به پای ثابت همه آثار مانگاها و انیمه‌های ژاپنی شد. چه بسا حتی این روند به آثار مانهوای کره‌ای نیز رسوخ کرد.
خانواده و ایجاد تعریف جدید از خانواده نیز به احتمال زیاد در دستور کار سیاستگذاران فرهنگی ژاپنی باشد. ژاپنی که به گفته آمار نرخ موالید در آن کاهش بسیاری از دهه 70 میلادی داشته است. خانواده‌های ژاپنی که روزگاری ساختارشان بر مبنای جمعیت‌های زیاد بود در دوران صنعتی شدن و تبدیل ارزش‌های سنتی به ارزش‌های مدرن به ساختاری کوچکتر تبدیل شدند.
مفهوم خانواده و نقش‌هایی که هر کی از اعضا در دوران قبل از میجی ژاپن و سپس بعد از آن تا قبل از جنگ جهانی دوم داشتند در عصر مدرنیزاسیون کاملا تغییر پیدا کردند. به گونه‌ای که به گفته خود جامعه‌شناسان ژاپنی مفهوم خانواده بعد از دهه 70 میلادی در ژاپن کاملا در حال فروپاشی است. این را آمار نیز نشان می‌دهد.
سرشماری‌های سال 2020 نشان می‌دهد که آمار خانواده‌های تک نفره در این کشور 38.1 درصد است. یعنی ژاپن با ترکیب جمعیتی مواجه است که حدود 40 درصد شهروندان آن تنها زندگی می‌کنند. افرادی که نه تنها زندگی تک نفره را انتخاب کرده‌اند بلکه تمایلی به ازدواج نیز ندارند. با این اوصاف ژاپنی باید به دنبال ایجاد تعریف جدید از خانواده باشند.
انیمه جاسوس و خانواده نیز به احتمال بالا در همین راستا ساخته شده است. اگر خانواده نهادی باشد که از ازدواج زن و مرد و سپس تولد فرزند شکل گرفته باشد، پس با توجه به خصوصیات جامعه امروزی ژاپن باید تعریفی دوباره برای آن ایجاد کرد. تعریفی که در این انیمه نشان داده می‌شود که خانواده لزوما نباید به صورت طبیعی ایجاد شود.
بلکه می‌توان نهاد خانواده را به صورت مصنوعی نیز ایجاد کرد. زیرا خانواده اولین نهاد ایجاد شده در جامعه است. زمانی که شما این نهاد پایه‌ای در جامعه را نداشته باشید، کل مفهوم جامعه به زیر سوال خواهد رفت. پس باید حتی به صورت مصنوعی نیز که شده آن را بازتعریف کرد. انیمه جاسوس و خانواده در قالب طنز می‌خواهد چنین مفهوم اجتماعی را پایه‌گذاری کند.
قرار است در این انیمه بفهمیم که خانواده یعنی مرکز همه چیز؛ همانند شخصیت‌های داستان که هرکدام قبل از تشکیل این نهاد تنها وجود خودشان به صورت تک نفره معنا داشت. افراد تنهایی که مثال خوبی از 40 درصد خانواده‌های تک نفره ژاپنی است. افرادی که به صورت مصنوعی در جایگاه نقش‌های یک عضوی از خانواده قرار می‌گیرند و یاد می‌گیرند که چگونه نقش‌های از بین رفته خود را دوباره باز پیدا کنند.
جایگاه و نقش پدر، مادر و فرزند در این اثر به خوبی دوباره باز تعریف می‌شود. آن هم تعاریفی که برگرفته از همان تعریف خانواده‌ای است که در دوران پیش و پس از دوره میجی شکل گرفت. مادری که نقش همسری خوب و خردمند را برعهده دارد، پدری که وظیفه تامین نیاز‌های خانواده و محافظت از آن را دارد و فرزندانی که وظیفه تحصیل و افزایش دانش را برعهده دارند.
ترکیبی که هرچند تفاوت‌های آشکاری با مدل سنتی خانواده در ژاپن دارد اما تلاش کرده است خصوصیات جامعه مدرن همچون نقش زن به عنوان مادر کارمند را نیز در این قالب بگنجاند. مادری که در عین انجام وظایف خانه‌داری در خارج از خانه نیز مشغول به فعالیت است.
صنعت انیمه‌سازی ژاپن قطعا تنها برای سرگرمی مخاطب اثری تولید نمی‌کند. همانطور که در اصول سوادرسانه‌ای بحث می‌کنیم که رسانه همان پیام است و پیام همه چیزی است که رسانه تلاش می‌کند تا آن را به خوبی و در قالب رمزگذاری واژگانی در دل تصاویر به شما برساند. پس می‌توان انیمه جاسوس و خانواده را فارغ از همه خصوصیاتش در فرمول رمزگذاری شده خلاصه کرد؛ خانواده یعنی همه چیز.
