کمدی در سینما و انیمیشن

هنر نمایش قدمتی هزاران ساله دارد، از دوران انسان های اولیه که با انجام حرکات بدن یا در آوردن صدا سعی در رساندن پیام خود به مخاطب داشتند تا دوران به وجود آمدن تئاتر و سینما. هنر نمایش و تئاتر مدرن به دوران یونان باستان باز می گردد. جایی که نمایشنامه نویسانی همچون سوفوکل، اوریپید، آریستوفان به خلق آثار تراژدی یا شادی نامه پرداختند هنری که تا به امروز که ما شاهد میراث یونان باستان در صنعتی به نام سینما هستیم ادامه داشته است. کمدی یا طنز نویسی یکی از تم های اصلی در ادبیات جهان به شمار می رود که تاریخی قدیمی را دارا است. طنز و کمدی همان گونه که در ادبیات جهان جزو ژانر های اصلی است در تئاتر و سینما نیز تبدیل به یکی از ژانر های اصلی و جذاب برای مخاطبان شده است. ژانری که به خصوص در سینما از همان دوران ابتدایی شکل گیری سینما جای خود را در بین سازندگان فیلم و تماشاگران پیدا کرد و امروزه تبدیل شده است به یکی از محبوبترین ژانرهای سینمایی جهان.

کمدی در اصل بیان اتفاقات، رویدادها، مشکلات یا حتی انتقادات در قالب طنز و شوخی است و هدفش خنداندن مخاطبان خود است. طنز و شوخی که گاهی تنها برای سرگرم کردن به کار می رود و گاهی برای بیان مفاهیم عمیق که بیان آن ها به صورت جدی امکان پذیر نیست. سینمای جهان در طول یک قرن عمر خود شاهد تغییرات زیادی در خصوص ژانر کمدی بوده است. تغییراتی که با نگاهی به آن می توان فهمید که ژانر کمدی در سینما به چه جهتی حرکت می کند. ژانر کمدی درخشش خود را در عصر سینمای صامت آغاز کرد، جایی که با وجود نداشتن صدا و فقط به حرکت در آمدن تصاویر فیلم سازان متوجه شدند که در قالب سینمای کمدی می توانند به بیان دغدغه های خود و یا سرگرم کردن مخاطبان بپردازند. ژانر کمدی در دوران سینمای صامت بر اساس خلق شخصیت های کمدی یا کمدین ها استوار بوده است. در این دوران داشتن یک کمدین یا شخصیت کمدی در فیلم بیشتر از وجود داشتن داستان کمدی اهمیت داشته است. در عصر سینمای صامت شاید ما معدود فیلم های را به خاطر داشته باشیم که به خاطر داستان کمدی یا طنزی که دارند در یادها باقی مانده باشند. بلعکس تمام فیلم های مطرح و حتی فیلم های غیر مطرحی که در حافظه تاریخی ما مانده است فیلم هایی با شخصیت های کمدی است. اساسا سینمای کمدی در عصر صامت شخصیت محور بوده است تا داستان محور، شخصیت های همچون چارلی چاپلین، باستر کیتون، هارولد لوید، مک سنت و ... . دوران سینمای صامت را شاید بتوان دوران درخشش ژانر کمدی دانست که این محبوبیت خود را مدیون کاراکترهای طنز یا کمدین هایی است که در این عصر به هنر نمایی پرداختند. دوران بعدی سینمای کمدی با ورود صدا به سینما آغاز شد، دورانی که ژانر کمدی که در سینمای صامت تنها با تکیه به شوخی های موقعیتی یا تصویری به خنداندن مخاطبان می پرداخت حالا با وجود صدا می توانست علاوه بر طنز موقعیتی، طنز کلامی را نیز در راستای خنداندن مخاطبان به کار بگیرد. افراد سرشناسی چون لورل و هاردی یا برادران مارکس و حتی خود چارلی چاپلین در اثر مشهور خود دیکتاتور بزرگ علاوه بر استفاده از شوخی های موقعیتی از شوخی های لفظی نیز استفاده کردند و عصر سینمای کمدی وارد دنیای جدیدتری شد. دنیایی که تا دهه 70 میلادی و حتی با رنگی شدن سینما نیز ادامه داشت و کمدین های بزرگی همچون جری لوئیس، نورمن ویزلو در به وجود آمدن آن نقش بزرگی را ایفا کردند. اما از دهه 70 به بعد سینمای کمدی که تا پیش از این بر اساس کمدین ها یا شخصیت های کمدی خلق شده بود رفته رفته به سوی استفاده از داستان های کمدی رفت تا استفاده از شخصیت های کمدی.

دهه 70 به بعد دورانی است که ژانر کمدی تغییر بزرگی می کند و دیگر کمدین ها نقش پر رنگی را در آن ایفا نمی کنند و بلعکس این داستان های کمدی هستند که عصر خود را آغاز می کنند به خصوص ژانر کمدی سیاه که اساسا هدفش بیان اتفاقات تلخ در قالب طنز است. افرادی چون وودی آلن یا استنلی کوپریک کسانی هستند که کمدی سیاه را در این دوران به دنیا معرفی می کنند به خصوص فیلم دکتر استرنج لاو که شاید گفت بهترین فیلم کمدی سیاه تمام دوران سینما باشد. سینمای کمدی در طول حیات خود ژانرهای بسیاری را به خود دیده است، از کمدی های دوران صامت سینما مثل اسکروبال که شخصیت های شاد و بی خیالی را در دنیای تلخ و پر از هرج و مرج به نمایش می گذارد یا فارس که صحنه های اغراق شده همراه با بار دراماتیک را نشانمان می دهد یا حتی اسلپ استیک یا بزن و بکوب که خشونت و پرخاشگری را در قالب صحنه های اکشن خنده دار نشان می دهد تا دوران سینمای غیر صامت و رنگی که کمدی سیاه یا هجو کردن و شوخی های کلامی را به ژانر کمدی اضافه می کند. همگی این عناصر نشان دهنده این هستند که کمدی نه تنها یکی از ژانر های اصلی سینما است بلکه برای مخاطبان سینما نیز همواره محبوب بوده و خواهد بود.

محبوبت کمدی تنها در سینما و برای مخاطبان بزرگسال نیست بلکه دنیای انیمیشن ها نیز از ژانر کمدی بسیار استفاده می کند حتی بیشتر از خود سینما. دنیای انیمیشن به واسطه خلق دنیای داستانی فانتزی و نداشتن محدودیت در ایجاد فضاها یا داستان ها همواره در استفاده از کمدی برای سرگرم کردن کودکان که مخاطبان اصلی انیمیشن هستند پیش قدم بوده است. انیمیشن به واسطه این که هنر خلق کردن است برعکس سینما که هنر ثبت کردن است می تواند با استفاده از انواع عناصر کمدی نه تنها مخاطبان خود را سرگرم کنند بلکه به واسطه جهان فانتزی خود همیشه برای مخاطب غافلگیری را به همراه بیاورد. 

کمدی در انیمیشن بر اساس ترکیبی از سه عنصر طنز، فکاهی و هجو عمل می کند. طنز که در اصطلاح عامیانه به خود خندیدن است می تواند بر اساس تضاد موجود در عناصر یا وقایع یا نمایش اغراق آمیز خوبی ها و یا زشتی ها عمل کند تا با مفهوم و پیامی که می رساند بتواند صحنه های کمدی واری را خلق کند. فکاهی یا با هم خندیدن آن جنبه شوخی است که برای خنداندن مخاطب استفاده می شود و هجو یا به هم خندیدن نیز با ایجاد تقلید یا تمسخر عیب ها می تواند در کنار دو عنصر دیگر کمدی را در انیمیشن به وجود بیاورند. از ترکیب این سه عنصر ما می توانیم عناصر بسیاری را برای ایجاد کمدی در انیمیشن به وجود بیاوریم که به برخی از این عناصر اشاره می کنیم.

اولین عنصر ایجاد واکنش های احساسی در مخاطب است. یعنی با ایجاد خشونت، ترس، شوک، عاطفه و سرکوب کردن در بیننده یا سر به سر گذاشتن با شخصیت های داخل اثر یا ایجاد حالتی که مخاطب نسبت به کاراکتر حس ترحم پیدا کند یا کلک زدن به کاراکتر و حتی بیننده، افزایش ناگهانی فشار و تنش و حتی ایجاد یک حرکت غیر منتظره بتوانیم موقعیتی را خلق کنیم که کمدی در آن وجود داشته باشد. مثلا سر خوردن یک کاراکتر انیمیشنی یا مثلا افتادن کاراکتر بر زمین یا خلق یک چهره ترسناک در عین حال خنده دار همگی می تواند از مثال هایی باشد که به وسیله احساسات کمدی خلق کنیم.

دومین عنصر اغراق یا غیر منطقی بودن اتفاقات در انیمیشن است. مثلا تغییر شکل کاراکتر انسان به یک حیوان یا حتی یک جسم بی جان که می تواند کمدی را برای مخاطب به وجود بیاورد.

سومین عنصر اصل غافلگیری است. این گونه که بیننده را در مسیری هدایت کنیم که منتظر یک اتفاق خاص باشد ولی ناکهان یک اتفاق دیگری را که بینننده به هیج وجه انتظار آن را ندارد نمایش دهیم. یا حتی ایجاد شوخی که بر اساس تضاد 2 منطق ثابت باشد.

چهارمین عنصر هویت یا هویت بخشی است. در این مدل شوخی ها می تواند با هویت کاراکتر های داستان یا هویت عناصر موجود در انیمیشن شوخی انجام دهیم، مثلا با خود کاراکتر شوخی کنیم و اسم کاراکتر را دستمایه شوخی قرار دهیم یا با ایجاد تضاد در کاراکتر خود کمدی ایجاد کنیم مثل بزرگ بودن بیش از اندازه سر کاراکتر. حتی می توان با خلق یک تیپ یا تیپ سازی در انیمیشن و شوخی کردن با آن کمدی ایجاد کنیم، مثلا تیپ بی خانمان و شوخی کردن با آن ها برای خوابیدن بر روی یک نیمکت در پارک.

پنجمین عنصر گفتگو یا دیالوگ است که می توانیم با نوشتن دیالوگ های طنز یا گفتگوی طنز بین دو کاراکتر یا شوخی با صداها و آواهای خنده دار، معکوس کردن نقش ها و موقعیت های افراد یا حتی شوخی با لحجه ها و کلمات چند معنایی در انیمیشن کمدی ایجاد کنیم.

ششمین عنصر تقلید و مسخره کردن است. می توان شخصیت های واقعی یا اتفاقات واقعی، وقایع تاریخی، شخصیت های داستانی دیگر انیمیشن ها، عوامل سازنده خود اثر از کارگردان تا نویسنده و خیلی دیگر از موارد را در قالل تقلید در اثر خود آورده و با آن ها ایجاد کمدی کنیم.

هفتمین مورد شوخی با قوانین فیزیکی یا شیمیایی و حتی قوانین طبیعی مثل ایجاد شب و روز است که می تواند صحنه های کمدی خلق کند.

و مورد آخر شکستن دیوار چهارم، در این مدل کمدی ما به کاراکتر های داستانی خود این خود آگاهی را می دهیم تا بدانند که شخصیت های انیمیشنی هستند و برای مخاطبان پشت پرده سینما در حال نقش آفرینی هستند. با شکستن دیوار چهارم می توان حتی با بینندگان اثر نیز شوخی کرد مثلا کاراکتر رو به دوربین با مخاطبان گفتگوی طنزی را انجام دهد.

تمامی موارد بالا بخضی از خلاقیت هایی است که می توانیم در ایجاد موقعیت های طنز و کمدی در انیمیشن از آن ها استفاده کنیم. انیمیشن همان گونه که در بالا گفتم به واسطه جهان فانتزی داستانی خود می تواند پذیرای عناصر کمدی زیادی باشد و از این عناصر در راستای خنداندن مخاطبان خود استفاده کند. انیمیشن حتی این امکان را نیز دارد که با ایجاد کمدی به بیان مفاهیم عمیق، مشکلات جامعه، دغدغه های فرهنگی و محیط زیستی نیز بپردازد و با زبان طنز نه تنها مخاطبان را بخنداند بلکه آن ها را به فکر نیز فرو ببرد.